Święci na brzeskich fasadach

0
Reklama
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA

 W dobie kontrreformacji na Śląsku (XVII-XVIII w.) kościół katolicki bardzo chętnie posługiwał się wolno stojącym monumentem sakralnym, prezentującym także poza wnętrzem kościelnym wyobrażenia kultowe i świętych.

Reklama - ciąg dalszy wpisu poniżej
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA

W dobie kontrreformacji na Śląsku (XVII-XVIII w.) kościół katolicki bardzo chętnie posługiwał się wolno stojącym monumentem sakralnym, prezentującym także poza wnętrzem kościelnym wyobrażenia kultowe i świętych. Pomniki te prezentowały ogółowi społeczności nie tylko najważniejsze dogmaty kontrreformacyjnego kościoła, ale dawały możliwość ukazywania świętych orędowników i patronów chroniących od różnych nieszczęść. Wizerunki takich patronów zaczęły się z czasem pojawiać także w specjalnie budowanych kapliczkach oraz we wnękach i na narożnikach budowli świeckich.

 Święci tacy , chroniąc od zarazy, pożaru, powodzi i innych nieszczęść, spełniali po trosze rolę dzisiejszego ubezpieczenia budynku. Figury świętych pełniły więc z jednej strony rolę przedstawień kultowych, ukazywały bowiem silne zaangażowanie religijne właściciela domu, z drugiej wotywnych, ufundowanych z konkretnych powodów, odwołujących się do opiekuńczej roli świętego patrona.

Najstarszym brzeskim wizerunkiem świętego patrona umieszczonego na fasadzie (budowli sakralnej) jest piaskowcowa figura św. Mikołaja, umieszczona w niewielkiej, zamkniętej ostrołukowo niszy wieży północnej kościoła Św. Mikołaja w Brzegu. Święty przedstawiony został w postawie stojącej, z błogosławiącą prawą ręką oraz księgą, na której spoczywają trzy złote samorodki w lewej ręce. rzeźba powstała zapewne w końcu XV w.  za czym przemawiają charakterystyczne wachlarzowato układające się fałdy szat. Święty występuje tu w roli świętego patrona świątyni. Święty Mikołaj – biskup Miry w dzisiejszej Turcji, urodzony około 280 roku w Patarze, zmarł około roku 350. Jeden z najbardziej czczonych świętych. Z racji swoich licznych zasług uznany m.in. za patrona Grecji, Rosji, Moskwy, naszego Brzegu, gorzelników, dzieci, flisaków, marynarzy, rybaków, żeglarzy, uczonych, młynarzy, kancelistów parafialnych, piekarzy, pielgrzymów, piwowarów, podróżnych, sędziów, studentów, złodziei, notariuszy, uczonych, panien pragnących wyjść za mąż, więźniów oraz obrońców wiary przed herezją.

Niewiele można dziś powiedzieć o figurze, która zdobiła narożnik nieistniejącej dziś kamienicy (pochodzącej z 1619 r.) u zbiegu ulic Młynarskiej i Reja, określany mianem Grasecke. Umieszczenie jej na poziomie chodnika oraz materiał, z którego została wykonana – granit może świadczyć, iż pełniła ona rolę odbojnika (rodzaj zabezpieczenia narożników). Wskazuje na to także forma rzeźby przedstawiająca kobiecą figurą, trzymającą między nogami kartusz z wyrytą na nim datą 1712. Czy można tej figurze przypisać jakąś szczególnie opiekuńczą rolę? Wydaje się , iż tylko jako zabezpieczenie narożnika domu od mechanicznych uszkodzeń.

 Mniej więcej z tego samego okresu pochodzi figura Marii Immaculaty z narożnika kamienicy przy Placu Zamkowym 6, poddana niedawno (2006 r.) pracom konserwatorskim. Przedstawienie jest typowym ujęciem dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Panny Marii, traktowane zapewne jako argument w dyskusji ideologicznej z protestantami, co w sposób szczególny wykorzystywał kościół potrydencki. Sięgnięto do zatwierdzonego jeszcze przez papieża Sykstusa IV w 1476 r. święta Niepokalanego Poczęcia, co wiązało się z rozwinięciem odrębnego typu ikonograficznego Marii Immaculaty. Kult Immaculaty uzyskał w cesarstwie habsburskim charakter państwowo-religijny z chwilą ogłoszenia w 1647 przez cesarza Ferdynanda III dekretu o poddaniu księstw austriackich pod opiekę Marii Immaculaty.
Brzeska figura, wykonana ok. 1720 r., zapewne od początku zdobiła narożnik kamienicy, obserwujemy ją w tym miejscu m.in. na rysunku z pocz. XIX w.  Ubrana w obfite, kaskadowo opadające szaty, z głową uniesioną do góry trzyma na ręce dzieciątko Jezus, depcząc nogami węża oplatającego kule ziemską. W ten sposób artysta zilustrował prawdę o zgładzeniu grzechów i poczęciu Marii bez zmazy pierworodnej. Sposób opracowania i modelowania rzeźby bliski jest rzeźbie wrocławskiego twórcy, pochodzącego z Czech Johanna Jacoba Bauera, twórcy m.in. figury Neptuna z wrocławskiego Nowego Targu i ekspresyjnych figur dekorujących brzeski prospekt organowy kościoła Św. Mikołaja.
Z tym samym autorem można wiązać najpiękniejszą i najwybitniejszą figurę świętego Józefa zdobiącą fasadę kamienicy u zbiegu ulicy Jabłkowej i południowej pierzei Rynku (dawna kamienica Rynek 6 – Jabłkowa 1). Do 1910 roku w tym miejscu stała okazała, dwuszczytowa, barokowa kamienica z 1 poł. XVIII w. i zapewne z tego okresu pochodzi zdobiąca ją figura św. Józefa. Kiedy na początku XX w. zbudowano w tym miejscu okazałą secesyjną kamienicę, barokową figurę umieszczono w niszy na pierwszym piętrze od strony ulicy Jabłkowej. Święty Józef – opiekun Jezusa i Mąż Marii, nazywany również jej Oblubieńcem, należał do tych świętych, który w sposób szczególny był czczony przez kościół kontrreformacyjny. Od 1689 r., po narodzinach Józefa I długo oczekiwanego syna cesarza Leopolda I – święty został oficjalnym patronem Austrii i Habsburgów (Pietas Austriaca).

 Szczególny kult świętego rozwinął się na Śląsku, czego dowodzą m.in. Konwikt Św. Józefa przy kolegium jezuickim we Wrocławiu, bractwo i kościół Św. Józefa w Krzeszowie (z wspaniałym cyklem fresków Michała Leopolda Willmanna). Brzeski święty przedstawiony został jako starzec, by w ten sposób podkreślić dogmatyczną prawdę o dziewiczym poczęciu Pana Jezusa i o dziewiczym pożyciu Maryi z Józefem. Odziany w powłóczyste szaty trzyma na rękach Jezusa, trzymającego krzyż, aby w ten sposób podkreślić jego rolę w odkupieniu świata. Warto zwrócić uwagę na intymny kontakt świętego i Jezusa. Forma rzeźbiarska najbliższa jest kamiennej figury Neptuna z Nowego Targu autorstwa Bauera, obserwujemy ten sam typ modelunku obfitych szat, wykorzystujących efekty światłocieniowe.

W 1725 roku wybudowano w zachodniej pierzei Rynku na parceli nr 13 monumentalną dwuszczytową, bogato dekorowaną figuralnymi i ornamentalnymi sztukateriami, kamienicę, której oba narożniki od strony ulicy Chopina zdobiły figury świętych: od strony ulicy Jagiełły św. Floriana, a przy Rynku św. Jana Nepomucena, od imienia którego nazywano ten róg rogiem Nepomucena. Św. Jan Nepomucen żył w Czechach w XIV wieku. Spowiednik Zofii, żony króla czeskiego Wacława, który poniósł śmierć za odmowę ujawnienia tajemnicy spowiedzi królowej. Dopiero w 1729 r. został on wyniesiony do chwały ołtarzy i stał się patronem Jezuitów. To właśnie za ich przyczyną od momentu ogłoszenia go świętym szerzył się w Czechach i na Śląsku jego kult. Czczony jest jako patron mostów, rozdroży, tonących, dobrej sławy, spowiedników, szczerej spowiedzi, a także orędownik podczas powodzi. Z tego właśnie powodu często figury przedstawiające jego postać można spotkać na drogach bądź przy mostach. Na brzeskiej kamienicy Św. Jan Nepomucen został przedstawiony w komży, z biretem na głowie, trzymający w lewej ręce księgę, a w prawej krzyż. Niewiele możemy dziś powiedzieć o wyglądzie i formie drugiej figury zdobiącej tą samą kamienicę – postaci św. Floriana, popularnego patrona chroniącego od czasów średniowiecznych od wszelkich nieszczęść związanych z ogniem. Na nic się jednak zdało jego orędownictwo, w 1945 r. w czasie działań wojennych cała pierzeja zachodnia uległa zagładzie i do dziś brak woli by ją odbudować, co przywróciłoby dawną świetność brzeskiego Rynku.

Romuald Nowak
Reklama
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA
Materiał wyborczy KWW Krzysztofa Grabowieckiego
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA