Chciałbym podzielić się z czytelnikami portalu Brzeg24.pl informacjami o kolejnych znaleziskach z kapsuł znalezionych w brzeskim ratuszu. Tym razem z kapsuły pakowanej w 1822 r. o żelaznym krzyżu i odznaczeniach z czasów wyzwoleńczej wojny z wojskami napoleońskimi z lat 1813-1815.
Wojny armii pruskiej z wojskami napoleońskimi oraz okupacja Brzegu przez Francuzów po 1807 r. musiały jeszcze w 1822 r. żywo trwać w pamięci brzeżan, skoro w tubie spakowanej 7 listopada tego roku znalazły się trzy odznaczenia związane z kampanią antynapoleońską. Do najcenniejszych zaliczyć należy Krzyż Żelazny, który jest jednym z najstarszych niemieckich odznaczeń wojskowych. Został ustanowiony we Wrocławiu 20 marca 1813 roku, przez króla Prus Friedricha Wilhelma III, na pamiątkę rozpoczęcia wojny wyzwoleńczej Prus spod panowania francuskiego, jako odznaczenie bardziej dostępne, bardziej egalitarne. Projekt nowego odznaczenia, został zaprojektowany, przez znanego pruskiego architekta Karla Friedricha Schinkla. Był to prosty poczerniany żelazny krzyż, z ciągłym srebrnym paskiem dookoła krawędzi. Jego kształt Schinkel zaczerpnął z krzyży noszonych przez Zakon Krzyżaków, zmieniono tylko proporcję, aby krzyż wpisywał się w plan kwadratu. Pierwsze odznaczenia odlewane były w Królewskiej Odlewni Żeliwa w Gliwicach. Po Waterloo, Krzyż Żelazny nie był nadawany aż do 1871 roku. Odznaczenie posiadało dwie klasy (pierwszą i drugą) oraz Gwiazdę Krzyża i Krzyż Wielki noszone na szyi. Awers orderu był gładki i pozbawiony symboli, natomiast na rewersie, w środku umieszczono pęk liści dębu (starogermański symbol męstwa i odwagi), w górnym ramieniu litery „FW” (Friedrich Wilhelm”), zwieńczone pruską koroną królewską. Na dolnym ramieniu umieszczono datę 1813. Krzyż z brzeskiej tuby to odznaczenie II klasy na co wskazuje forma, zachowanej w doskonałym stanie, baretki z szerokim czarnym pasem po środku i wąskimi czarnymi po bokach. Kto był właścicielem tego krzyża nie wiemy, nie doszukałem się tego także w zachowanych dokumentach. Warto zauważyć, iż pomiędzy kwietniem 1813 r., a marcem 1814 przyznano aż blisko siedem tysięcy tych odznaczeń. Zapewne nosił go pierwotnie, któryś z oficerów batalionów fizylierów stacjonujących w tym czasie w Brzegu, którzy podpisali się na dokumencie z 1822 r.
Mimo egalitarnego charakteru żelaznego krzyża, pełnił on jednak rolę odznaczenia elitarnego. Dlatego też zapewne król pruski Fryderyk Wilhelm III 24 grudnia 1813 ufundował medal wojenny dla walczących w wojnach wyzwoleńczych w 1813, 1814 oraz 1813/1814 (Kriegsdenkmünze für Kämpfer). Odznaczenie to przeznaczone było wyłącznie dla tych, którzy rzeczywiście walczyli w kampaniach przeciwko Napoleonowi. Po śmierci odznaczonego medal powinien być dostarczony do właściwej dla zmarłego parafii. Medal z brzeskiej kapsuły ma tzw. berlińskie wykończenie, to znaczy, iż ramiona równoramiennego krzyża zakończone są prosto. W awersie na okrągłym polu umieszczono równoramienny krzyż, z którego narożników wychodzą promienie słoneczne. W środkowej partii ujęte wieńcem z lewej palmowym, z prawej dębowym, daty: 1813 / 1814. Na rewersie w środkowej partii znalazły się inicjały króla Fryderyka Wilhelma FW, pod pruską koroną. Pod nimi gotyckim pismem: Preußens tapfern / Kriegern (Pruskim dzielnym wojownikom), a w otoku także gotyckim pismem: Gott war mit uns. / Ihm – sey – die – Ehre ! (Bóg był z nami. Jemu niech będzie chwała). Medal został odlany z brązu (waga ok. 15 g, śr. 29,1 mm) co poświadcza napis na krawędzi: AUS EROBERTEM GESCHÜTZ (odlany ze zdobycznego – w domyśle brązu). Baretka dobrze zachowana z szerokim pasem żółtym i wąskimi czarnym i białym po obu bokach.
Kolejne odznaczenie z okresu wojen napoleońskich odnalezione w brzeskiej tubie to niezwykły medal wojenny dla tych, którzy nie mogli brać bezpośredniego udziału walkach wojny wyzwoleńczej (Kriegsdenkmünze für Nichtkämpfer). Ten medal także ustanowił król pruski Fryderyk Wilhelm III 7 stycznia 1815 z myślą o tych wszystkich, którzy w różny sposób wspierali działania wojenne, ale z różnych powodów nie mogli sami uczestniczyć bezpośrednio w walkach. Odlano blisko 90 000 tych odznaczeń z datami 1813, 1814, 1813/1814 oraz 1815 w odlewni berlińskiej (Königlichen Eisengießerei Berlin) i gliwickiej (Königlichen Eisengießerei Gleiwitz). Brzeskie odznaczenie wyprodukowane zostało w Gliwicach, na uszku widoczny jest znaczek G. Na awersie owalnego w kształcie medalu umieszczono równoramienny krzyż, z którego narożników wychodzą promienie słoneczne. W środkowej części w kole data: 1815. Na rewersie: w środkowej partii znalazły się inicjały króla Fryderyka Wilhelma FW, pod pruską koroną. Pod nimi gotyckim pismem: Für Pflichttreue / im / Kriege (Za obowiązkowość w wojnie), a w otoku także gotyckim pismem: Gott war mit uns. / Ihm – sey – die – Ehre ! (Bóg był z nami. Jemu niech będzie chwała). Medal został odlany z żelaza (waga ok. 6,1 g, wym. 31 x 26 mm). Baretka identyczna jak w poprzednim odznaczeniu, dobrze zachowana z szerokim pasem żółtym i wąskimi czarnym i białym po obu bokach.
Także w przypadku tych medali trudno jest na razie ustalić do kogo pierwotnie należały. Za tydzień o kolejnych znaleziskach z tuby z wieży brzeskiego ratusza (cdn).
Romuald Nowak
fot. Pruskie odznaczenia z czasów wojen napoleońskich odnalezione w tubie z 1822 r.