MÓJ BRZEG – Zapomniany lokal Villa Nova z ulicy Szkolnej

1
villa nova
Reklama
Materiał wyborczy KWW Krzysztofa Grabowieckiego
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI

Wielu z nas wjeżdżając bocznym wjazdem od ulicy Szkolnej na parking Kauflandu i mijając po prawej stronie dość obskurny budynek mieszkalny i nieco głębiej wolnostojący budynek, w którym obecnie znajdują się różne firmy branży motoryzacyjnej, traktuje je jako trwały element nowszej zabudowy. Zawsze tam były i niczym specjalnym się nie wyróżniają.


Tymczasem obydwie te budowle dziś oznaczone numerami Szkolna 1 i 1a,b, stanowiły wcześniej w końcu XIX w. jednolity kompleks bardzo popularnego wtedy w Brzegu tzw. établissements. Słowo to zostało zaczerpnięte z języka francuskiego, w którym oznacza założenie, zakład, przedsiębiorstwo. Duża pojemność semantyczna tego terminu sprawiła, iż stał się on niezwykle popularny, zwłaszcza w Niemczech. Używano go jednak przede wszystkim do określenia różnego rodzaju zespołów rozrywkowych, wśród których znalazły się popularne w tym czasie założenia ogrodowe. W polskim języku używa się do dzisiaj częściej określenia ogródek.

Reklama - ciąg dalszy wpisu poniżej
Materiał wyborczy KWW Krzysztofa Grabowieckiego
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA
Villa Nova 1905r.
Villa Nova 1905r.

Podstawą istnienia tzw. établissements był ogród, który organizowano w różnorodny sposób. Wokół niego sytuowano różnorodne budynki i pawilony, wśród których obowiązkowo znajdować musiały się budynki gastronomiczne (karczmy, restauracje, kawiarnie, bufety, piwiarnie, cukiernie), budowle widowiskowe (sale koncertowe, teatralne, taneczne, kina), elementy tworzące program rekreacyjny (pergole, kolumnady, altany, fontanny) oraz elementy uzupełniające program rozrywkowo-rekreacyjny (kręgielnie, sale bilardowe, sale do gry w kart, atelier fotograficzne, strzelnice). Ėtablissements, jako jedyne miejsca oferujące sztukę i rozrywkę przeznaczoną  dla szerokiego kręgu odbiorców, odgrywały ogromną rolę kulturotwórczą. Ich merkantylny charakter wpłynął na różnorodność oferty, która z jednej strony schlebiała gustom plebejskim, z drugiej zaś – odpowiadała na zapotrzebowanie sporej grupy mieszczaństwa.

Villa Nova ok. 1930 r.
Villa Nova ok. 1930 r.

Z brzeskich établissement do największych i najbardziej znanych należały lokale „Zum Bergel” u zbiegu ulic Spacerowej i Głowackiego, należący do Otto Grenzera oraz zespół „Deutsches Haus” przy ul. Wrocławskiej (rejon kawiarni „Krakus”). Trzecim co do popularności był lokal i hotel z włoska brzmiącą nazwą „Villa Nova” usytuowany przy ówczesnej Schulstrasse 38 i 39 (dziś Szkolna 1, 1a i 1b). Jego założycielem i właścicielem był Friedrich Perzel, który na parceli, wokół której znajdowały się wtedy jedynie podmokłe tereny zielone i ogródki działkowe wybudował w 1880 r. zespół budynków: hotel, widokową wieżę, salę, która mogła pomieścić ponad 300 osób i zabudowania gospodarcze, pomiędzy którymi znajdował się ogródek ze stolikami. Dwupiętrowy budynek hotelowy miał prostą, podobnie jak dziś bryłę, z dwuspadowym dachem i usytuowany był równolegle do ulicy. Wejście do zajazdu znajdowało się od frontu (zamurowane  w latach 80-tych XX w.). Nieco w głębi znajdowała się wieża widokowa o neorenesansowych formach architektonicznych z charakterystycznym zadaszeniem i krenelażem, typowymi dla renesansowych wież np. we włoskiej Ferrarze. Za nią od wschodu wybudowano budynek o prostej formie, który mieścił dużą salę, z wydzieloną sceną, z podziałami pilastrowymi i wysoką, bogato dekorowaną fasetą. Rocznie ten lokal odwiedzało blisko sto tysięcy gości, co oznacza, iż każdy statystyczny brzeżanin bywał w nim co najmniej trzy razy do roku. Na popularność lokalu wpływało szczególnie jego położenie, nieco na uboczu. Zaraz po zakończeniu I wojny światowej Perzel sprzedał swoje établissements nowemu właścicielowi, którym był Karl Mai. Niestety nie wiodło się jemu już tak dobrze jak jego poprzednikowi. „Villa Nova” najpierw po 1883 stała się bliskim sąsiadem Fabryki Maszyn Güttler i spółka, a w latach trzydziestych XX w., należącej do tej fabryki odlewni, która stała się niezwykle uciążliwa dla gości odwiedzających lokal. Niemal równocześnie, prawie na przeciw przy Schulstrasse 11 (obecnie Szkolna 20) pojawiła się też konkurencja w postaci restauracji „Germania” , której właścicielem był Raimund Klossek.

Po zniszczeniach wojennych dawną część hotelową „Villa Park” przejęło miasto, które zakwaterowało tam normalnych lokatorów m.in. państwa Gut, Czerskich. Część z wieżą i salą przejęła 31 sierpnia 1951 r.  Fabryka Siewników, późniejszy „Agromet”. Usytuowano w niej najpierw stolarnię, w której wytwarzano dyszle i drewniane elementy do produkowanych siewników, a później narzędziownię. Niektórzy pracownicy fabryki pamiętają jeszcze charakterystyczny „balowy” wystrój tego pomieszczenia. Niewysoka wieża, uszkodzona i pozbawiona specyficznej dekoracji architektonicznej stała na swoim miejscu jeszcze do początku lat siedemdziesiątych XX w. Po 1 czerwca 1999 r., kiedy to państwowe przedsiębiorstwo Fabryka Maszyn Rolniczych „Agromet” została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością budynek dawnej sali balowej „Villa Nova”, a później narzędziowni był jednym z pierwszych sprywatyzowanych. Został przebudowany, wprowadzono w nim drugą kondygnację, wypruto nowe otwory okienne i dziś tylko jego bryła i sąsiedni budynek przy Szkolnej 1 przypominają o dawnej świetności tego miejsca.

Romuald Nowak

Reklama
Materiał wyborczy KWW Krzysztofa Grabowieckiego
Materiał wyborczy KWW Krzysztofa Grabowieckiego