Przed 290 laty w Brzegu powstał pierwszy oficjalny urząd pocztowy, dzięki któremu ówcześni mieszkańcy naszego miasta mogli regularnie pocztę wysyłać i otrzymywać, a dzięki pocztowym dyliżansom mogli także podróżować niemal po całej Europie. Ta rocznica stanowi doskonałą okazję do przedstawienia historii działalności pocztowej w naszym mieście. Poprzednio przedstawione zostały dzieje poczty w 2 poł. XIX w. Teraz chciałbym przedstawić jak funkcjonowała brzeska poczta po zjednoczeniu Niemiec.
Działalność brzeskiej poczty w ramach niemieckiej struktury Reichs-Post zbiegła się z czasem, kiedy kierował nią wspomniany w poprzedniej części poczmistrz dr Zucker. W tym czasie musiały istnieć w Brzegu co najmniej dwie placówki pocztowe w tym jedna dworcowa od 1855 r., funkcjonująca w budynku dawnego dworca przy ul. Kolejowej. W 1870 r. wybudowano przy nowym dworcu stacji kolejowej pawilon poczty dworcowej (zachowany do dziś). Parterowy, pięcioosiowy budynek na planie kwadratu, nakryty czterospadowym, dość płaskim dachem obsługiwał głównie pocztę
docierającą do naszego miasta pocztowymi wagonami kolejowymi. Cały licowany był cegłą klinkierową, z wyróżnioną partią cokołową i zwieńczeniem w formie fryzu, przerywanego okrągłymi tondami. Okna i otwór wejściowy zwieńczone są półokrągłymi łukami. Jedyną formą dekoracji elewacji było siedem pasów z ciemniejszej cegły i podokienniki, wypełniane ceramicznymi płycinami dekorowanymi motywami roślinnymi. We wnętrzu znajdowała się hala dla przesyłek przychodzących, ich sortownia i pomieszczenia ekspedycji, w których kierowano przesyłki do poszczególnych placówek w powiecie, w tym do poczty głównej. Po prawej stronie od wejścia znajdowało się wielofunkcyjne okienko, w którym obsługiwano klientów poczty. Z oryginalnych elementów zachowała się do dziś jedynie obudowa wlotu do skrzynki na listy. W lipcu 1945 r. ponownie zaczął pełnić swoje normalne funkcje jako Urząd Pocztowy Brzeg 2. Pod koniec XX w. wydawał się już jednak za mały i mało funkcjonalny i dlatego zdecydowano się na jego rozbudowę. Według pierwotnych planów pomiędzy ceglanymi budynkami poczty i dworca miał stanąć „nowoczesny”, prosty, tynkowany pawilon przylegający do starej poczty. Na całe szczęście ostre protesty Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Brzegu zmusiły Dyrekcję Okręgu Poczty Polskiej w Katowicach do zmiany planów i budowę piętrowego budynku, który w swej formie z łukowymi oknami, choć trochę nawiązywał do stylu sąsiednich budynków. W dniu 1 września 1993 r. obsłużono w nowych pomieszczeniach pierwszych klientów.
W dniu 16 września 1876 urząd dworcowy został wzbogacony o wysokiej klasy telegraf. W takiego typu urządzenie wyposażono już wcześniej 8 października 1875 pocztę przy Paulauerstr. (obecnie ul. Dzierżonia). Nadawanie telegramów stało się w Brzegu niezwykle popularne. W pierwszym roku kiedy zaczęto je stosować nadano ich w brzeskim urzędzie 7024, a mieszkańcy naszego miasta otrzymali ich 7037. Za naczelnika Zuckera dokonano też formalnego połączenia poczty z ekspedycją pocztową, która do tej pory znajdowała się przy ulicy Wojska Polskiego (Zollstrasse 12). Koszt wynajmu pomieszczeń urzędu pocztowego w kamienicy przy Paulanerstr. 12 (obecnie Dzierżonia) był jednak niezwykle wysoki i wynosił 2418 marek, a wkrótce uległ podwyższeniu. Dlatego już za dyrekcji Zuckera zaczęto myśleć o budowie nowego gmachu poczty, którego właścicielem byłaby sama dyrekcja poczty. Wpływ na takie myślenie miały zapewne także statystyki, które jako pierwszy
w swych sprawozdaniach opublikował następca Zuckera na stanowisku dyrektora brzeskiej poczty Schellas. Porównał on liczby usług pocztowych w brzeskim urzędzie pocztowym w latach 1874 i 1888. W 1874 Brzeg liczył 15 369 mieszkańców, a powiat brzeski 25 021. W tym czasie mieszkańcy mogli wrzucać przesyłki do 8 skrzynek, a urząd pocztowy obsługiwało 8 urzędników i 20 współpracowników. Ta niewielka grupa pracowników przyjęła 458 730 listów, a ekspediowała 441 468. Niezwykle popularne były pocztowe przekazy pieniężne, przyjęto ich 21 954, a wyekspediowano 21 569. Imponująca jest liczba dostarczanych w tym czasie przez brzeską pocztę egzemplarzy gazet 4 849. Były to zarówno gazety wydawane w Brzegu jak np. „Oderbaltt”, który ukazywał się przez dziesięć lat dwa razy w tygodniu, „Stadtblatt”, który drukowany był przez prawie dwadzieścia lat, „Kreisblatt”. Oczywiście listonosze roznosili też lokalną prasę (głównie wrocławską) codzienną jak np. „Schlesische Zeitung”, „Breslauer Zeitung”, a berlińskie dzienniki docierały do Brzegu z zaledwie jednodniowym opóźnieniem. Pojawiały się w prenumeracie pocztowej także pisma w języku
polskim, a to z racji wielu zatrudnionych w brzeskich fabrykach polskich robotników. Te liczby muszą imponować, nawet dzisiejszej poczcie. Kiedy jednak porówna się je z danymi statystycznymi, sporządzonymi 14 lat później w 1888 r. to wydają się one niewielkie. Ludności w naszym regionie przybyło niewiele, bo przeszło 3 000, a pocztowe statystyki w prawie wszystkich segmentach uległy podwojeniu. Przybyło skrzynek pocztowych, ich liczba zwiększyła się z 8 do 15, podwojeniu uległ też stan osobowy brzeskiej poczty do 18 urzędników i 36 współpracowników. Nie może to jednak dziwić, gdyż podwojona została także liczba przyjętych listów do 841 256, a wysłanych do 839 540. Przeciętny ówczesny mieszkaniec naszego regionu (od niemowlaka do starca) wysłał więc w 1888 r. 30 przesyłek listowych. Nie może więc dziwić liczba kartek pocztowych i widokówek naszego miasta, które znajdowały się w tym czasie w obiegu (ponad 2500 wzorów). Pięciokrotnie do 3074 wzrosła przyjętych nietypowych zleceń pocztowych, a wyekspediowanych ponad dziesięciokrotnie z 345 do 4578. Trzykrotnie zwiększyła się liczba przyjętych i wysłanych przekazów pieniężnych, odpowiednio do 60 416 i 55 699. Imponująca jest natomiast liczba rozniesionych przez brzeskich listonoszy w 1888 r. egzemplarzy różnego rodzaju gazet. W ciągu czternastu lat ta liczba zwiększyła się trzydziestokrotnie do 117 282 egzemplarzy. Najmniejszy wzrost zanotowano przy wysyłce i przyjęciu telegramów. Wiązało się to niewątpliwie z kosztem ich nadania, dlatego wzrost był mniejszy. Brzeżanie nadali w 1874 r. 7 363 telegramy, a czternaście lat później 12 000. Te wszystkie imponujące statystyki sprawiały, iż w centralnej Dyrekcji Poczty w Berlinie, nikt nie miał wątpliwości o konieczności budowy w Brzegu nowego gmachu poczty i rezygnacji z wynajmowania pomieszczeń w budynku przy Paulauerstr 12. O tym jednak w następnym numerze. (cdn)
Romuald Nowak