Mój Brzeg. Kościół św. Mikołaja – empory

1
Empora książęca widok od strony kaplicy
Reklama
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy Komitetu Wyborczego Prawo i Sprawiedliwość

W tym roku, a konkretnie 18 czerwca mija 600 lat, od kiedy to w 1417 r. poświęcony został kościół św. Mikołaja, który budowano przez długie lata od 1370 do 1417 r. Od tego momentu przez kolejne wieki kościół wzbogacał się o różne elementy wystroju, najpierw typowe dla kościoła katolickiego, a po 1517 kościoła protestanckiego. W związku z tym jubileuszem chciałbym w cyklu artykułów zaprezentować poszczególne elementy tego wyposażenia, w znacznej mierze dziś już nie istniejące. W tym numerze zaprezentowane zostaną empory wypełniające pierwotnie wnętrze kościoła.


Otoczenie wnętrz świątyń luterańskich kondygnacjami empor (balkonów) umożliwiało zwiększenie widoczności i słyszalności kaznodziei, a także umożliwiało w ograniczonych przestrzeniach pomieszczenie znacznej ilości osób. Wyposażanie kościołów protestanckich w empory aż do XIX wieku stało się regułą. Oprócz istotnych wartości funkcjonalnych obecność empor w szczególny sposób kształtowała wnętrze nadając mu niepowtarzalny charakter, zbliżony do sal teatralnych. W latach 90-tych XVI w. do gotyckiego wnętrza kościoła św. Mikołaja ówcześni jego użytkownicy wprowadzili po raz pierwszy empory. W ten sposób uzyskano silny akcent horyzontalny, rodzaj uwarstwienia jednorodnej do tej pory przestrzeni gotyckiej świątyni, niezwykle charakterystyczny dla wnętrz protestanckich kościołów. Dzięki integrującym przestrzeń, przybliżającym liturgię do wiernych funkcjom tych empor ich parapety i stropy stały się dodatkowym miejscem, w którym pojawiły się motywy zdobnicze. W przypadku brzeskiej fary były to wyłącznie motywy ornamentalne, doskonale zintegrowane z wystrojem całego wnętrza i pojedyncze motywy heraldyczne i inskrypcyjne. Za stałe siedzące miejsce na emporach należało wnosić specjalną opłatę (tzw. Kirchenstellzins), która stanowiła dochód gminy protestanckiej. Miejsca te nie były jednak najwygodniejsze, aby uniemożliwić wiernemu zaśnięcie podczas długich niedzielnych kazań. Empory były stale przebudowywane, ale najwięcej powstało ich ok. poł. XVII w. i w 1 ćw. XVIII w.

Reklama - ciąg dalszy wpisu poniżej
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Empora książęca i dworska w nawie południowej

Empora książęca usytuowana została w nawie południowej, pomiędzy zakrystią, a łukami kaplicy św. Barbary i Katarzyny. Dawną emporę rozebrano w 1638 r., a w lipcu 1647 r. nowa empora była gotowa już do użytkowania. W ten sposób powstała jednokondygnacyjna, zamknięta i oszklona od strony kościoła empora, zapewniając komfort w niej przebywających. Dźwigały ją bogato zdobione kolumny. Parapet empory z wyraźnie wyróżnionymi trzema częściami: częścią cokołową zdobioną płycinami, częścią środkową w formie kartusza z motywem okuciowo-zawijanym (rollwerkowym), oddzielonych hermowymi pilastrami, które podpierały pulpitu, o profilowanej krawędzi, mocno wysuniętej do przodu. Zwieńczenie było także bardzo bogato zdobione w formie belkowania, podpieranego przez pilastry i zwieńczonego ażurowymi sterczynami z motywów cęgowych. Wśród nich od strony południowej widoczny herb książąt oleśnickich Podiebradów, ponieważ żoną fundatora empory księcia Jerzego III była Zofia Katarzyna córka Karola II z Podiebradu ks. oleśnicko-ziębickiego z Oleśnicy. Na tej samej osi w parapecie dolnym znalazł się herb miasta Brzegu, ponieważ od 1790 r. empora książęca zaczęła pełnić funkcję empory magistrackiej.

Empora książęca widok od strony kaplicy

W latach 1660-1661 empora ta została rozszerzona w stronę zachodnią, obejmując kolejne przęsła w kierunku zachodnim w nawie południowej. Ta część otrzymała nazwę empory dworskiej, ponieważ zasiadali w niej urzędnicy dworu książęcego, określana też była jako empora urzędnicza. Do niej w tym samym czasie dołączono kolejną emporę, którą używali bogaci mieszczanie stąd nazywano ją emporą mieszczańską. Jej formy dekoracyjne zbliżone były do sąsiednich empor, a określano ją także jako empora lichtarzowa, z racji barokowych lichtarzy zdobiących dźwigające ją kolumny. Za nią od wejścia południowego do narożnika południowo-zachodniego wybudowano w 1660 r. tzw. emporę chłopską, która przeznaczona byłą dla przedstawicieli gmin z Pawłowa, Żłobizny i Skarbimierza. Jednocześnie mogło w niej zasiadać po czternastu przedstawicieli każdej z tych wsi.

Empora orła z 1768 r.

Nad tą emporą i nad emporą lichtarzy 9 grudnia 1678 r. nadbudowana została dodatkowa tzw. empora gimnazjalistów, po 1689 r. określana także mianem empory śpiewaków. Dźwigały ją kolumny oplecione wicią akantową, a balustradę zdobiły motywy wstęgowe. Te wszystkie omówione dotychczas empory znajdowały się po stronie południowej, która miała reprezentacyjny charakter, ponieważ siedziska na niej się znajdujące były zwrócone frontalnie w stronę ambony.

Całą szerokość ściany zachodniej zajmowała natomiast empora rzeźników, która wybudowana została w 1663 r., z wykorzystaniem konstrukcji istniejącej tu od 1512 r. loży. Balustrada empory udekorowana została bogato zdobionymi motywami wolutowymi i maskami lwów, w części środkowej znalazł się ozdobny kartusz z malowanym cytatem z Psalmu 82, a od strony nawy północnej kartusz z fragmentem z Dziejów Apostolskich (6, 3). W związku z budową nowego prospektu organowego empora ta została w 1728 r. rozbudowana w kierunku wschodnim i otrzymała bogatą dekorację snycerską zintegrowaną z dekoracją prospektu organowego.

Parapety empory przy małych organach

O wiele skromniej prezentowały się empory w nawie północnej, które powstały w miejsce
istniejących tam od ok. 1650 r. Pomiędzy trzecim, a piątym filarem tej nawy, za kazalnicą w 1768 r. powstała tzw. empora orła lub kazalnicy. Ponieważ przy czwartym filarze w tej części usytuowana była ambona, parapet tej empory płynną , falista linią ominął go, przebiegając za nim. Parapet zdobią płyciny wypełnione kartuszami, obramowanymi rocaillowymi (grzebieniastymi) motywami ornamentalnymi. W części zachodniej tej empory jeden z kartuszy zwieńczony został rzeźbionym śląskim orłem, a napis w środku informował o dacie jej powstania i wymieniał rajców miejskich, którzy ją ufundowali: Rats Assesor Happe, Aeltesten Georg Wilhelm Giese i Johann Benjamin Liebe. W dolnej części balustrady, wzdłuż jej całej długości umieszczono napis frakturą (ręczny kaligrafowany napis określany często gotykiem): Anno 1768 ist dieses Lohr neu erbauet Johannes ° Ernst Tramp ° Johann Christoph Braunart (ówcześni przedstawiciele gminy).

W kolejnym przęśle pomiędzy piątym a szóstym filarem, także w miejscu wcześniejszej empory i z wykorzystaniem jej konstrukcji wybudowano w 1790 r. emporę urzędników miejskich. Swą formą nawiązywała ona do sąsiadującej z nią empory kazalnicy. Pięcioczęściowa balustrada, ozdobiona została podobnymi kartuszami, a centralny zwieńczony został pruskim orłem i posiadał napis: Königliche Burgamts Chor”. Identyczną formę posiadała ostatnia z empor kościoła św. Mikołaja, którą wybudowano w 1796 r., specjalnie po to by umieścić na niej instrument wykonany przez brzeskiego organmistrza Schefflera, który został omówiony w poprzednim felietonie przy okazji analizy instrumentów organowych. Dlatego też ten balkon otrzymał nazwę empory małych organów. Należy podkreślić, iż dostęp do tych wszystkich empor w kościele był bardzo utrudniony, prowadziły do nich bardzo wąskie, wysokie i strome schody, usytuowane blisko ścian. Empory przybliżały jednak wiernym liturgię i ułatwiały w niej udział, dlatego były przez nich bardzo cenione. W kolejnym numerze o pełniących w kościele protestanckim podobne funkcje stallach i siedziskach kolatorskich.

Romuald Nowak

Reklama
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy KWW Krzysztofa Grabowieckiego
Materiał wyborczy KWW Krzysztofa Grabowieckiego