Kościół św. Mikołaja – malowane epitafium Heuslerów (cz.1)

0
Reklama
Materiał wyborczy Komitetu Wyborczego Prawo i Sprawiedliwość
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI

W tym roku, a konkretnie 18 czerwca minęło 600 lat, od kiedy to w 1417 roku poświęcony został kościół św. Mikołaja, który budowano przez długie lata od 1370 do 1417. Od tego momentu przez kolejne wieki kościół wzbogacał się o różne elementy wystroju, najpierw typowe dla kościoła katolickiego, a po 1524 kościoła protestanckiego. W związku z tym jubileuszem chciałbym w cyklu artykułów zaprezentować niektóre elementy tego wyposażenia, w znacznej mierze dziś już nie istniejące. W tym numerze przedstawione zostanie niezwykłe, malowane epitafium, obecnie przechowywane w zbiorach Muzeum Piastów Śląskich.


1.1. Epitafium Melchiora Heuslera, stan z 1930 r

Na wystawie „Sztuka Śląska XV-XVIII w.” w Muzeum Piastów Śląskich jednym z ciekawszych eksponatów w drugiej sali jest obraz epitafijny o niezwykle rozbudowanym programie treściowym, budzący żywe zainteresowanie badaczy i historyków sztuki. Mimo to do tej pory to jedno z niewielu datowanych i sygnowanych śląskich epitafiów nie było jednak zidentyfikowane i nie było wiadomo komu je poświęcono. W tym artykule uczynione to zostanie po raz pierwszy. Drewniane epitafium wisiało pierwotnie na ścianie nawy północnej kościoła św. Mikołaja, w pobliżu wielkiego epitafium Balthasara Heuslera. W latach dwudziestych XX w. przeniesiono je na drugi od wschodu filar w nawie północnej od strony nawy głównej. W czasie pożaru kościoła w 1945 r. uległo poważnemu uszkodzeniu i przekazano je do zbiorów Muzeum Piastów Śląskich (nr inw. MPŚ S-393), gdzie w latach osiemdziesiątych zostało poddane konserwacji. Od 1985 r. eksponowane jest na wystawie stałej.

Reklama - ciąg dalszy wpisu poniżej
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA

To anonimowe dotąd epitafium poświęcone było Melchiorowi Paulowi Heuslerowi von Buchwaldt (zm. 1620), asesorowi dworu książęcego i jego żonie Annie z domu Jenckin (zm. 1622). Ich postaci oraz wizerunek jedynego syna Jakoba (zm. 1648) ukazanego obok ojca, klęczą na tle otwartej przestrzeni, w dolnej części epitafium (tzw. predelli). Melchior był synem wrocławskiego patrycjusza Melchiora Paula Heuslera (zm. 28.X. 1599) i młodszym bratem burmistrza Balthasara . Źródła odnotowały Melchiora jedynie w 1605 r., kiedy został porwany z mostu przez wezbrane wody Odry i cudownie uratowany. On także był właścicielem domu oznaczonego nr 365 w zachodniej pierzei Rynku, w którym mieściła się winiarnia.

1.2 Epitafium Heuslera, stan współczesny

Epitafium miało wyraźnie ramowy charakter, trójdzielną strukturę z obrazem w części środkowej, z cokołem z predellą portretową i podwieszką inskrypcyjną oraz architektonicznym zwieńczeniem z napisem we fryzie i parą herbów fundatorów. Obraz epitafium Heuslerów prezentuje jedyny tego rodzaju i nigdzie więcej chyba nie powtórzony program, opracowany prawdopodobnie przez ich syna Jakoba, uznanego śląskiego kaznodzieję, jako słowno-obrazowy traktat moralny i wysuwał na plan pierwszy grzeszną naturę człowieka i wskazania jak ją przezwyciężyć. Poniższe jego odczytanie to pierwsza próba jego pełnej rekonstrukcji. Kluczem do jego interpretacji jest napis umieszczony na fryzie zwieńczenia: VENITE AD ME, OMNES, QUI LABORATIS ET ONERATI ESTIS, ET EGO REFICIAM VOS (Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię Mt 11, 28). Całość kompozycji ujęta jest w owal, wpisany w prostokąt malowidła. W górnej części, na tle świetlistego blasku widnieje tetragram z imieniem JAHVE. Poniżej, w środkowej części, wśród rzeszy wiernych i aniołów siedzi Chrystus jako apokaliptyczny sędzia i zbawiciel. Po stronie Nowego Testamentu trzymaj w prawej ręce lilię – symbol łaski i wybrania, a po stronie Starego Testamentu w lewej miecz – symbol prawa i kary. Po obu stronach na pierwszym planie widoczni są aniołowie z narzędziami męki Chrystusa: biczem, słupem ze sznurem, krzyżem, koroną cierniową, młotkiem z gwoździami, włócznią, którą przebito bok Jezusa, trzciną z gąbką, na której podano mu do picia wino zmieszane z żółcią i z drabiną. Chrystus zasiada na grobie-ołtarzu, na którym leży krzyż, a u jego podstawy widoczny jest szatan i szkielet jako znaki pokonania grzechu i śmierci. Nieco niżej, w kręgu na obłokach zasiadły po obu stronach tego ołtarza personifikacje boskich przymiotów. Są to kolejno od lewej: Łaskawość dla ludzi (Philantrophia) z rogiem obfitości, Pokój (Pax) z palmą i lilią, Miłosierdzie (Misericordia) z księgą, Światłość świata (Lux Mundi) z palącą się pochodnią, Sprawiedliwość (Iustitia) z poziomicą lub rózgami liktorskimi, Mądrość (Sapientia) z tablicami dziesięciorga przykazań i ewangelią, Wszechmoc (Omnipotentia) z berłem i jabłkiem królewskim, Opatrzność (Providentia) z wizerunkami drzewa wiadomości dobrego i złego oraz krucyfiksem, Odkupienie (Redemptio) z chorągwią zwycięstwa, Wyrozumiałość (Longa Nimitas) z koszem kwiatów i owoców, Świętość (Sanctitas) ze złożonymi do modlitwy rękami i Żywot wieczny (Vita Aeterna) z harfą i dzbankiem.

                           1.3. Fryz z epitafium Heuslera

Poniżej, na tle architektonicznej struktury tworzącej rodzaj ołtarza z kolumnami, ustawionymi na cokołach przedstawione zostały personifikacje pokazujące źródła obcowania świata ziemskiego z Bogiem. Najwyżej na osi środkowej, pod postacią Chrystusa ukazana została gołębica Ducha Świętego, która dopełnia tu przedstawienie Trójcy Świętej. To właśnie Duch Święty i wymienione boskie przymioty są źródłem Prawdy (Veritas), której personifikacja trzymająca księgę i wskazująca na Ducha Świętego jako swe źródło zasiadła na najwyższym stopniu podestu, na tronie. Niżej umieszczono tablicę z napisem: HODIE SI VOCEM EIUS / AVDIERITIS NOLITE OBDVRARE CORDA / VESTRA (Obyście usłyszeli dzisiaj głos Jego, nie zatwardzajcie serc waszych Ps 95, 8). Jeszcze niżej w półkolistej niszy ukazane zostały dusze cierpiące w piekle. Po lewej stronie tej niszy umieszczona została personifikacja Wiary (Fides) pod postacią anioła udzielającego chrztu małemu dziecku, jako symbol przyjęcia wiary, która otwiera przed człowiekiem „drzwi Królestwa Bożego”. U jej stóp umieszczono tabliczkę z napisem: SINITE PARVULOS AD / ME VENIRE TALIVM / EST ENIM REGNVM CAELORUM (Dopuśćcie dzieci i nie przeszkadzajcie im przyjść do Mnie; do takich bowiem należy królestwo niebieskie Mt 19, 14). Po przeciwnej, prawej stronie znalazła się personifikacja Upodobania (Dilectio) w postaci anioła udzielającego komunii pod dwiema postaciami dwóm klęczącym u jej stóp postaciom – symbol drogi prowadzącej do żywota wiecznego. U jej stóp na tabliczce umieszczony został napis: CARO MEA VERE EST CI / BVS ET SANGVIS MEVS / VERE EST POTVS (Ciało moje jest prawdziwym pokarmem, a Krew moja jest prawdziwym napojem J 6,55). Powyżej tych dwóch personifikacji usytuowane zostały na podestach personifikacje Starego i Nowego Testamentu. Po prawej stoi VETVS TESTAMENT jako anioł trzymający obraz ze sceną starotestamentowej ofiary baranka paschalnego, chroniącej przed śmiercią pierworodnych. Po lewej NOVM TESTAMENT jako anioł trzymający obraz ze sceną Opłakiwania Chrystusa, symbolizującą jego ofiarę na krzyżu za nasze zbawienie od śmierci wiecznej. W kolejnym numerze zaprezentowana zostanie dalsza część analizy tego epitafium.

MÓJ BRZEG – Romuald Nowak

Reklama
Materiał wyborczy KWW ŁĄCZY NAS BRZEG - GRZEGORZ CHRZANOWSKI
Materiał wyborczy KWW Krzysztofa Grabowieckiego
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA
Materiał wyborczy KOALICYJNY KOMITET WYBORCZY KOALICJA OBYWATELSKA