Mój Brzeg: Kościół św. Mikołaja – epitafium aptekarza miejskiego von Halena

Reklama

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

W ubiegłym roku, a konkretnie 18 czerwca minęło 600 lat, od kiedy to w 1417 r. poświęcony został kościół św. Mikołaja, który budowano przez długie lata od 1370 do 1417 r. Od tego momentu przez kolejne wieki kościół wzbogacał się o różne elementy wystroju, najpierw typowe dla kościoła katolickiego, a po 1517 kościoła protestanckiego.

Na ścianie wschodniej nawy północnej kościoła św. Mikołaja w głębokiej niszy znajduje się, ukryte za ołtarzem Miłosierdzia wczesnobarokowe, piaskowcowe, polichromowane epitafium (190 x 102 cm), obok którego umieszczony został w końcu XVIII w. monumentalny kenotaf marszałka Geßlera (do dziś niezachowany). Nagrobek posiadał wyraźnie trójdzielną strukturę. W środkowej części znajdowała się tablica inskrypcyjna, flankowana przez dwa orły w ujęciu profilowym w formie ozdobnych wolut. Napis w języku łacińskim informował o osobie zmarłego:

Reklama - ciąg dalszy wpisu poniżej

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

D.[EUS] O.[OMNIS] M.[EA] S.[ALUS]
IN JEDE HAC MORTALE DEPOSVIT
IMMORTALLE COELO RESTITVIT
VIR MEDICAMENTARIAE PERITISS[IMUS]
DN GERHARD[US] AB HALEN ESSENA WESTP[HALUS]
ILL.[USTRISSIMO] CELSISS.[IMO] QE PR.[INCIPI] AC DN.DN. JOAN.[NI]
CHRISTIANO LIG.[NICENSI] BR.[EGENSI] DVCI TRIEN[IUM] OL[IM]
DEIN[DE] REIP.UBLICAE] HVIC PER ANN.[OS] XXII
A PHARMACIS
PR.[IMO] E CONVIG[IO] MARIAE KÖLICH. VNIUS] FIL.[II] SVI
NOM.[INIS] AD BEAT.[ITUDINEM] PREMISSI PARENS
EX ALT.[ERO] BARBARE CLOS. IMPROL.[ES]
QVI INTER PIA SVSPIRIA ANN.[OS] LIII HEBD.[OMADES] VI
NATVS PLACIDE EXPIRAVIT
A.[NNO] C.[HRISTI] MDCXXXIIX VII ID.[US] FEBR.[UARIAS]
CIRC.[A] HOR.[AM] VIII. MAT.[UTINAM].
W dowolnym tłumaczeniu: Bóg jest całym moim zbawieniem. W tym świętym miejscu złożył śmiertelne ciało w spokoju, aby osiągnąć swą nieśmiertelnością niebo, znawca medycyny pan Gerhard von Halen z Essen w Westfalii, trzy lata przy najwyższym księciu Johannie Chrystianie w Legnicy i Brzegu, a później w tym mieście był przez 22 lata aptekarzem. Z pierwszego małżeństwa z Marią Kölich był ojcem syna o takim samym imieniu, z drugiego z Barbarą Klos nie posiadał potomstwa. Z religijnym westchnieniem zmarł cicho w wieku 53 lat i sześciu tygodni w roku Pańskim 1638 7 lutego o ósmej rano.
W dolnej części znajduje się podwieszka obramowana ornamentem chrząstkowo-małżowinowym z inskrypcją w języku łacińskim o wanitatywnym (odnoszącym się do przemijania wszystkiego co ziemskie) charakterze skierowaną do śmierci:
PROSOPT[OPOELA] DEFVNCTI.
NVDVS VT IN TERRAM VENI, SIC
NVDVS ABIVI:
CVR INHIAS OPIBVS NVDVS ABIBIS
HOMO

Powiedział (von Halen) do śmierci: nagi, jak przyszedłem na świat, przybyłem stąd. Po co zabiegać o bogactwo człowieku, skoro przybywam do ciebie nagi. To zapewne fragment nieznanego mi poematu autorstwa przyjaciela von Halena brzeskiego poety Scherffera von Scherffensteina. Zwieńczenie epitafium stanowi figura uskrzydlonego anioła w zbroi, trzymająca okrągłe tondo. W środku umieszczony został herb rodziny von Halen: na niebieskim tle, umieszczona została złota belka, nad którą umieszczone zostały dwie czerwone róże, a pod nią jedna. Klejnot stanowiły trzy kwiaty różane. Halenowie przybyli na Śląsk ze wschodniej Fryzji (obecnie północne Niemcy) z okolic Oldenburga w końcu XVI w. Gerhard von Halen urodził się 12 grudnia 1584 r. w Essen w okręgu Klippenburg w Westfalii. W 1613 r. został nadwornym aptekarzem księcia Jana Krystiana, a od 1616 pełnił funkcję aptekarza miejskiego. Dwukrotnie żonaty z Marią Kölich i Barbarą Klos córką nadwornego majstra Matheusa, cieszył się powszechnym szacunkiem mieszkańców Brzegu, czego najlepszym dowodem były uroczystości pogrzebowe w dniu 18 lutego 1638 r. Przewodniczył im diakon kościoła św. Mikołaja Henricus Adolphi, a kazanie pogrzebowe wygłosił pastor Georg Fabritius. W pogrzebie uczestniczyli m.in. przedstawiciele księcia, profesorowie Gymnasium Illustrae. Aptekarz przyjaźnił się z elitą intelektualną ówczesnego Brzegu m.in. z burmistrzem Martinem Schmidtem, z dworskim kaznodzieją Johannesem Neomeniusem, poetą Wenzelem Scherfferem von Scherffensteinem.

Von Halen był zapewne bardzo zamożny, dlatego kupił w 1616 r. kamienicę w zachodniej pierzei rynku o numerze 56 (później Rynek nr 15). Pierwotnie należała ona do Fabiana Ilgesa, który w 1587 r. otrzymał przywilej apteczny i kramarski przywilej sprzedaży korzeni, a w 1595 r. nabył za 600 grzywien właśnie kamienicę przy parceli 56. Kamienica ta spłonęła przypuszczalnie w wielkim pożarze miasta we wrześniu 1619 r., a von Halen zbudował ją na nowo. Od tej pory nazywano ją kamienicą Halena lub Małą Apteką Miejską, czasami apteką „Pod Lwami”. Jej godło stanowił moździerz aptekarski z tłuczkiem, podtrzymywany przez dwa lwy. Ta trójszczytowa kamienica należała do najbardziej charakterystycznych i najbardziej znanych w Brzegu. Jej fasadę oplatały ozdobne, plastycznie wymodelowane, pomarańczowe kwiaty różane na błękitnym tle, nawiązując w ten sposób do kolorystyki herbu rodziny von Halen. Na fryzie belkowania szczytów widniała inskrypcja Fidus in perpetuum benedicetur (sprawiedliwi będą zawsze błogosławieni), pomiędzy konsolami fryzu data ukończenia budowy – 1621, a na środku herb i inicjały GVH (Gerhard von Halen). Szczyty wieńczyły kute w metalu wiatrowskazy. Środkowy był reliktem poprzedniej kamienicy i ozdobiony był inicjałami FI oraz PB, przypuszczalnie przypominające dawnego właściciela – Fabian Ilges, Pharmacus Bregensis (aptekarz brzeski).

Po śmierci Halena wdowa po nim Barbara Klos wyszła za mąż za aptekarza Johanna, który przejął kamienicę 16 stycznia 1643 r. Po nim kamienicę i aptekę przejął dr Schubert, który otrzymał 19 czerwca 1682 od cesarza Leopolda I potwierdzenie przywilejów handlu medykamentami. Po jego śmierci aptekę i kamienicę nabył w 1710 r. za kwotę 5000 talarów aptekarz Daniel Gerlach. Wdowa po nim sprzedała posiadłość z apteką w 1734 r. za kwotę 6000 talarów aptekarzowi Gottfriedowi Bergerowi. Dzięki niemu kamienica przebudowana została w połowie XVIII w. Po śmierci Bergera w 1784 r., wdowa po nim sprzedała kamienicę i aptekę miejskiemu aptekarzowi Friedrichowi Sadock (1744-1801), który w 1794 rozpoczął gruntowną przebudowę kamienicy Rynek 15. W 1801 r. jej właścicielem został, aptekarz Karol Teodor Ludwig, rajca i późniejszy burmistrz, który przeniósł ją w 1811 r. do zakupionej rok wcześniej komendantury, czyli pałacu Fragsteina, nazywając apteką „Pod Murzynkiem”. Już w 1805 r. nabył kamienicę brzeski introligator Karl Gotlieb Süss. W 1866 r. gruntownie przebudował on kamienicę, którą zakończył w ostatnim roku swego życia w 1887 r. Potem przez siedemnaście lat budynkiem zarządzała wdowa Julia z domu Heydeklang, a po niej kamienicę odziedziczył jej syn Max Süss. Dopiero w latach trzydziestych XX w., aptekarz Rudolf Kaps powrócił do dawnej tradycji tego miejsca i ponownie umieścił tam aptekę, która nosiła teraz nazwę „Rats-Apotheke” (Apteka Rady), zapewne z powodu usytuowania na przeciw ratusza – siedziby rady miejskiej. W tym miejscu dotrwała ona do końca ostatniej wojny. Za tydzień opowiem o kolejnych epitafiach i związanych z nimi dawnych mieszkańcach Brzegu.

Romuald Nowak

Reklama

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA