W poprzednich tygodniach na łamach naszego portalu brzeski historyk sztuki Romuald Nowak opisał szczegółowo dokumenty i numizmaty odnalezione w kapsule oznaczonej datą 1798 r. Kontynuując przedstawia w tym numerze informacje o kolejnych znaleziskach z tej samej tuby. Przez analizę kolejnych dokumentów i monet zgłębić można wiedzę o historii naszego miasta oraz o ludziach, którzy w Brzegu niegdyś pracowali, działali i mieszkali.
Kontynuując analizę znalezisk z gałki wieży brzeskiego ratusza warto zwrócić uwagę na dwustronicowy dokument na
papierze czerpanym, zaopatrzony w dolnej lewej części karty, w okrągłą lakowa pieczęć (wym. 34,5 x 20,2 cm). Dokument ten umieszczony był w cynowej tulei. Sporządził go w sierpniu 1798 r. August Wilhelm Neidhardt von Gneisenau (ur. 24.01.1734 – zm. 1806). Gneisenau trafił do Brzegu na mocy reskryptu z 16 maja 1793 r., jako następca inspektora budowlanego Fritscha, uzyskując tytuł nadetatowego senatora w Radzie Miejskiej. Formalnie urząd inspektora objął 16 lipca 1793 i sprawował go października 1798, kiedy to został przeniesiony na analogiczne stanowisko w Opolu. Zanim został cywilnym pruskim urzędnikiem i architektem wiódł wojskową karierę. Od 1748 służył w artylerii saksońskiej, gdzie dosłużył się stopnia porucznika. Po bitwie pod Pirną w 1756 r., w czasie której był załogantem słynnej twierdzy Königstein, pozostał w służbie cesarza i brał udział w całej wojnie siedmioletniej w stopniu kapitana. Z jego pierwszego małżeństwa z Marią Evą Dorotheą Müller narodził się Anton August Neidhardt von Gneisenau (1760-1831) późniejszy feldmarszałek, wsławiony w bitwach z armią Napoleona od 1805 do 1815.
W 1784 r. August Wilhelm von Gneisenau rozpoczyna służbę cywilną w Królestwie Pruskim jako inspektor budowlany najpierw w Berlinie, później we Wrocławiu, a od 1793 r. w Brzegu. W tym zwięzłym dokumencie z odkrytej tuby Gneisenau wymienia swoje największe osiągnięcia architektoniczne w czasie swej działalności na Śląsku: realizację kościołów ewangelickich w Wałbrzychu (Walldenburg) – 1785-1788 i Ziębicach (Münsterberg) – 1796-1797, budowę wieży przy kościele w Wierzbniku k. Grodkowa (Herzogswalde), budowę kamienicy „Zu der goldene Ring” przy ulicy św. Antoniego we Wrocławiu, budowę dwunastu nowych kamienic w Brzegu oraz naprawę wieży brzeskiego ratusza, dzięki której mógł umieścić jako inspektor budowlany swój dokument w tubie. Architekt podobnie jak jego XVI-wieczny poprzednik sekretarz Josias Rothermell w 1576 r., czy rówieśnik Glawning umieścił na końcu spisanego przez siebie dokumentu następujące zdanie: „Solte dieser Thurm dereinstens wieder repariert werden und dieses Document, wenn meine Gebeine schon längst in Staab aufgelöstet sind, gefunden wird – so bitet meine Asche einen Wohllöbl. Magistrat solches meinen Nachkommen zu comuniciren”. Co w swobodnym tłumaczeniu brzmi: W przyszłości ta wieża będzie musiała być naprawiona i ten dokument, gdy moje doczesne szczątki będą już długi czas leżały w trumnie, będzie odnaleziony – tak proszą moje prochy najczcigodniejszy magistrat, zakomunikować to (to co spisałem – od autora) moim następcom. August Wilhelm von Gneisenau nie spodziewał się chyba, że jego prośba będzie tak szybko spełniona. Uderzenie pioruna w ratuszową wieżę w 1822 r. sprawiło, iż gałkę z ratuszowej wieży trzeba był poddać remontowi i wtedy znowu otworzono tubę. Brzeski magistrat z burmistrzem Johannem Gottliebem Wuttke na czele postanowił spełnić wolę von Gneisenau, sporządził odpisy tego dokumentu i przesłał je 7 listopada 1822 r. do żyjącej jeszcze wtedy w Brzegu córki Sophie, która poślubiła następcę architekta na stanowisku brzeskiego inspektora budowlanego Maletiusa oraz do syna słynnego feldmarszałka Antona Augusta Neidhardta von Gneisenau, który w tym czasie zarządzał swym majątkiem w Mysłakowicach (Erdmansdorf) w kotlinie jeleniogórskiej. Tę informację czerpiemy z tego samego dokumentu, albowiem gdy otworzono tubę z dokumentami schowanymi tam w 1798 r. i przeczytano prośbę inspektora budowlanego von Gneisenau, ówczesne władze postanowiły spełnić jego wolę. To w jaki sposób to uczynili i komu wysłali odpisy dokumentu, zapisali dwadzieścia cztery lata później na tym samym dokumencie sporządzonym przez architekta i opatrzonym jego lakową pieczęcią z herbem rodu von Gneisenau. Kolejne pokolenie brzeżan dopisało swoją historię. Warto przy tej okazji wspomnieć o jeszcze jednym istotnym wydarzeniu związanym z tym dokumentem, które nie mogło być już udokumentowane w tubie z 1822 r., gdyż była już zamknięta i ponownie umieszczona na wieży brzeskiego ratusza. Słynny marszałek, współtwórca zwycięstwa nad Napoleonem pod Waterloo, w liście z Mysłakowic z dnia 14 grudnia 1822 r. podziękował władzom Brzegu, a list ten traktowany był w naszym mieście jak relikwie.
Warto zauważyć, iż odnaleziony teraz dokument spisany przez Gneisenau, któremu tak zależało, aby potomni zauważyli jego budowlane osiągnięcia w pewnym sensie spełnił swoją rolę. Do tej pory bowiem brzeski inspektor budowlany w latach 1793-1798 August Wilhelm Neidhardt von Gneisenau znany był tylko praktycznie z jednej swojej realizacji budowy kościoła ewangelickiego w Ziębicach. Dzięki dokumentowi z tuby poznaliśmy jako pierwsi kolejne jego dzieła zrealizowane na Śląsku. Przed nami staje też zadanie rozpoznania choć jednej z dwunastu kamienic postawionych przez architekta w Brzegu.
Interesujący jest także druk na papierze czerpanym (złożony, bez rozciętych 8 kart, wym. po złożeniu 10,5 x 11 cm) „Briegisches Wochenblatt” z datą 4 sierpnia 1798 r. (jeden z numerów dziewiątego rocznika założonego w 1790 przez Glawninga brzeskiego tygodnika). Ten numer jest o tyle istotny, iż zawiera odpis dokumentu, spisanego w 1576 r. przez sekretarza Rothermella. Co w przyszłości ułatwi też ewentualną rekonstrukcję uszkodzonego dokumentu z XVI w.
Na zakończenie parę słów o tzw. wypełniaczach, które znajdowały się w tubie z datą pakowania 1798 r. To 50 identycznych składek na papierze czerpanym, z drukami ogłoszeń „Bekanntmachung” z 1821 r. (35,5 x 23 cm), w których ówczesne władze miejskie ogłaszają wybory na dzień 12 lipca 1821 r. Służyły one do uszczelnienia i wypełnienia tuby, dowodzą jednocześnie, iż kapsuła z 1798 r. przepakowana była w 1822 r., czego dowodziły już wcześniej omówione dopiski na mapie Brzegu i dokumencie von Gnesienau. Za tydzień dla urozmaicenia o znalezionych w puszce medalach okolicznościowych i hołdowniczych (cdn).