W tym roku, a konkretnie 18 czerwca mineło 600 lat, od kiedy to w 1417 r. poświęcony został kościół św. Mikołaja, który budowano przez długie lata od 1370 do 1417 r. Od tego momentu przez kolejne wieki kościół wzbogacał się o różne elementy wystroju, najpierw typowe dla kościoła katolickiego, a po 1517 kościoła protestanckiego. W związku z tym jubileuszem chciałbym w cyklu artykułów zaprezentować poszczególne elementy tego wyposażenia, w znacznej mierze dziś już nie istniejące. W tym numerze zaprezentowane zostaną żyrandole i lichtarze, dzięki którym wierni mogli korzystać ze świątyni także w godzinach wieczornych.
Chcąc zapewnić wiernym uczestniczenie w sprawowanych w kościele nabożeństwach także w godzinach wieczornych, kiedy to świątynię ogarniała ciemność, zaopatrywano ją w specjalne źródła światła. Były to zarówno potężne żyrandole, zwisające na długich łańcuchach z gwiaździstych sklepień, przyścienne lichtarze, które zawieszano na filarach i ścianach oraz świeczniki na pojedyncze świece lub kandelabry z wieloma świecami. Także w kościele św. Mikołaja nie brakowało tego typu sprzętów.
Wnętrze oświetlały przede wszystkim żyrandole typu korpusowego, określane także jako pająki, gdyż tak kojarzył się ich wygląd. Ich formę tworzyły przede wszystkim misternie kształtowane i profilowane trzony, których najważniejszym elementem były duże kule, odlewane jako cienkościenna całość ( w środku były puste). Od nich odchodziły cienkie esowate ramiona, w jednym lub kilku rzędach, zakończone okrągłymi profitkami (talerzykami na wosk) z tulejkami na świece. W górnej części pojawiała się figuralna forma osłaniająca hak służący do zawieszania. Od dołu kula żyrandola była często dodatkowo zdobiona lwią głową lub szyszką. Wszystkie te, oddzielnie odlewane z mosiądzu, brązu lub miedzi, elementy były nawlekane kolejno na gruby, kuty z żelaza pręt zakończony uchem. Ten typ żyrandola wywodzi się z Niderlandów, dlatego często określano je jako flamandzkie. W brzeskim kościele znajdował się jedenaście tego typu żyrandoli, które od XVII do XIX w. fundowane były przez członków gminy ewangelickiej i cechy, dlatego wisiały w pobliżu siedzisk do nich należących. Najstarszy tego typu zawisł w nawie północnej, w szóstym przęśle od zachodu, zwieńczony był dwugłowym orłem habsburskim i ufundowany w 1624 r. przez Joachima Kastnera (jego herb zdobił kulę) dla uczczenia jego poprzednika Andreasa Krockera. W 1646 r. powstał żyrandol, który wisiał w nawie południowej w piątym przęśle od zachodu. Był on sześcioramienny, z cesarskim orłem w zwieńczeniu, a jego fundatorami byli Georg Maerisch, Georg Gerhard i Martin Reichard. Kolejne trzy pająki posiadały podobną formę z ośmioma ramionami i zwieńczeniem w formie cesarskiego, dwugłowego orła i wykonane były w tym samym 1647 r. Żyrandol z nawy południowej z czwartego od zachodu przęsła został ufundowany przez cech piekarzy, którego herb i nazwiska starszych cechu: Georga Gierdta, Michaela Garstenbecka, Hanßa Buchanke, Petera Schönfeldera, Christoffa Schönfeldera zostały wygrawerowane na kuli. W tej samej nawie, ale w przęśle siódmym od zachodu zawisł pająk, którego fundatorami byli przedstawiciele kościoła: Melchior Franzke, Paul Schmidt, Andreas Güntter i dzwonnik Hans Schleicher. Ostatni z tej grupy żyrandoli flamandzkich zawisł w nawie głównej, w przęśle czwartym, a jego fundatorami byli także starsi kościelni: Georg Maerisch, Georg Gerhard i Martin Reichard. Także nawę główną, ale jej trzecie od zachodu przęsło zdobił kolejny świecznik z lat 70-tych XVII w., który posiadał nietypowe, bo w formie krzyża zwieńczenie. Kolejny pająk datowany na 1677 r., wiszący w części prezbiterialnej kościoła, ufundowany został przez Georga Trosta i jego żonę Marię z domu Ohl. Wykonany został w brzeskim warsztacie mistrza B.G., ważył ponad 50 kilogramów i miał nietypowe zakończenie w formie figurki św. Jerzego na koniu, patrona fundatora. W nawie głównej przed prospektem organowym, w przęśle drugim od zachodu zawisł kolejny żyrandol korpusowy z 1728 r. ufundowany przez Wilhelma Springera. Dwa inne pająki oświetlały nawę północną w przęśle pierwszym od zachodu, jeden z poł. XVII w. przed Kaplicą Pamięci, a drugi, zrealizowany w 1687 r. jako fundacja starszych kościelnych Michaela Hoffmanna, Gottfrieda Schubartmediga i Friedricha Manna, w przęśle przylegającym do prezbiterium. Ostatni najmłodszy żyrandol typu flamandzkiego ozdobił wnętrze kościoła św. Mikołaja w 1774 r. i zawisł w nawie północnej, w przęśle czwartym od zachodu, oświetlając wybudowaną w 1768 r. emporę orła. Był to jedyny tego typu żyrandol w kościele, z dwoma poziomami oświetlenia, sześcioramienny, ważący blisko 30 kilogramów. Na zdobiącej go kuli wygrawerowano nazwiska jego fundatorów: G.F. Körnera, Johanna Christiana Happe, Georga Wilhelma Giese, Johanna Benjamina Lehra, F.C. Klugta, H.I.G. Bohme, H.I.C. Giese, H.C. Giertha, H.G. Hofmanna i C.F. Bartscha.
Nad wejściami północnym i południowym zawisły dwie latarnie, które oświetlały wejścia dokościoła. Miały one typową dla latarni formę ściętego ostrosłupa o podstawie kwadratu, którego ściany były przeprute i przeszklone, ozdobione ornamentem regencyjnym. Na kulach, które podtrzymywały podwieszki wygrawerowano daty ich wykonania w 1768 r. i nazwiska fundatorów. Po stronie północnej G.F. Riemey oraz inicjały M.C.P.E. na haczyku, a po stronie południowej I.C. Brauneri i inicjały C.D.E. na haczyku. Dodatkowym uzupełnieniem oświetlenia wnętrza było pięć świeczników ściennych – kinkietów z ok. 1710 r. z odbłyśnikami oraz krótkim esowato giętym ramieniem i umieszczoną na jego końcu profitką (talerzem) z tuleją na świecę. Jeden z nich uratowany przez dawnych brzeżan eksponowany jest dziś w Brieger Heimatstube w Goslar.
Po remoncie kościoła w 1967 r. kościół oświetlały jedynie trzy proste lampy uformowane z trzech białych, plastikowych pasów i jarzeniową świetlówką w środku. W marcu 1993 r. wymienione zostały one na bardziej monumentalne w formie kolistej obejmy, na której umieszczono imitujące świece lampy. Dodatkowymi elementami zdobniczymi były umieszczone na obręczy i podwieszeniach liście. Fundatorem nowego oświetlenia były Nadodrzańskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego S.A. w Brzegu. Wkrótce w 1995 r. w przestrzeniach łuków międzynawowych pojawiły się też stylizowane lampy, nawiązujące swą formą do gotyckich świeczników krzyżowych. Po 2000 r. zostały one zdemontowane. W następnym numerze zaprezentowane zostaną inne sprzęty służące do oświetlania, ale przynależne już do złotnictwa.