Historia miasta Grodkowa od początku jego powstania – cz. 3

Reklama

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Jak wspominałam w poprzednim artykule, Śląsk (część) wraz z Ziemią Grodkowską od połowy XVI wieku przechodzi pod władanie austriackie, Habsburgów. Wprawdzie były próby unieważnienia układu wiedeńskiego (1515) przez szlachtę czeską oraz króla polskiego Zygmunta Starego (stryja zmarłego Ludwika i Anny), ale zabiegi te okazały się bezskuteczne. Władcą (Austrii, Węgier, Styrii, Karyntii, Tyrolu, Chorwacji, Niemiec, Czech (ze Śląskiem wraz z Ziemią Grodkowską) zostaje Ferdynand I Habsburg (1526-64), który koronował się w Pradze w lutym 1527 roku. Z tego powodu na Śląsku wybuchły zamieszki, lecz szybko zostały stłumione. Pierwszego maja tegoż roku we Wrocławiu nowy władca odebrał hołd od podległych mu miast i książąt śląskich.

Dla całego państwa czeskiego rozpoczął się niespokojny okres. Zaczęły tworzyć się i szerzyć nowe ruchy religijne: anabaptyści, schwenckfeldyści, bracia czescy oraz kalwini i luteranie. Na Śląsku było wielu wśród książąt zwolenników luteranizmu, którzy bardzo szybko wprowadzali w życie nowinki reformatorskie. Była to dla nich korzystna zmiana szczególnie pod względem finansowym, ponieważ ruch ten nie podlegał papieżowi, co wiązało się z daninami, tylko bezpośrednio władcy księstwa. Po sekularyzacji dóbr kościelnych przejęli wiele majątków biskupich. Najbardziej widoczne zmiany nastąpiły we Wrocławiu, stolicy biskupiej, gdzie większość szlachty i mieszczaństwa przechodziła na luteranizm.
Największym jednak zagrożeniem na ten moment był najazd turecki, który miał miejsce w 1529 roku na Wiedeń. Wówczas wszystkie kraje podlegające monarchii Habsburskiej czuły się zagrożone. We wszystkich miastach rozpoczęto intensywne przygotowania wojenne do odparcia wroga. Rozpoczęto rozbudowę i umacnianie fortyfikacji oraz dokonano rekrutacji i zaciągu do wojska.
W związku z sytuacją, jaka panowała wówczas na Śląsku, w 1532 roku w Grodkowie jako mieście biskupim odbył się zjazd książąt i stanów śląskich. Korzystając z zamieszania związanego z wyznaniem religijnym oraz najazdami wojsk tureckich, większość książąt Śląskich w tym czasie przeszła na wiarę luterańską.
W 1537 roku doszło do zawarcia układu wzajemnego między książętami z linii Piastów brzesko-legnickich a linią elektorską Hohenzollernów, posiadających swoje ziemie w Niemczech i na Śląsku. Umowa dotyczyła wzajemnego dziedziczenia w razie wygaśnięcia rodu. Piastowie zaoferowali wszystkie swoje posiadłości, natomiast ze strony Hohenzollernów tylko księstwo krośnieńskie i część Dolnych Łużyc.

W tym okresie również w Grodkowie trwały przygotowania do najazdu tureckiego, lecz w ich trakcie w 1549 roku wybuchł pożar, który strawił niemal całą zabudowę poza kościołem i kilkoma domami murowanymi.
Panujący wówczas biskup Baltazar von Promnitz (1540-62) wydał specjalne zarządzenie w związku z odbudową miasta, zabraniające budowy podcieni przed domami, które ułatwiały przenoszenie się ognia. Wówczas na jego koszt wzniesiono nowy ratusz, a resztę miasta powoli odbudowali mieszkańcy. Materiał na budowę mogli brać, za pozwoleniem biskupa, ze spalonego klasztoru. W Grodkowie w obrębie murów znajdowały się 192 domy i 5 za murami miasta. W ocalałej części klasztoru utworzono szpital. Kościoła klasztornego p.w. św. św. Piotra i Pawła niestety nie odbudowano.

W związku z bardzo szybkim szerzeniem się przede wszystkim luteranizmu na Śląsku w 1541 roku król Ferdynand Habsburg, zagorzały katolik wierny papieżowi, wydał dekret, mówiący o zakazie wprowadzania nowej religii. Zakaz dotyczył również zabierania z racji prawa reformacji dóbr kościelnych przez książęta. Jednak większość księstw Śląskich już wcześniej przeszła na luteranizm i przejęła majątki kościelne. Wobec bierności kościoła i biskupów dekret ten został martwy, a reformacja przybierała na sile. W tym czasie pojawiło się ponownie zagrożenie dla Śląska ze strony tureckiej. Po zdobyciu miasta Budy na Węgrzech przez sułtana Sulejmana obawiano się przemarszu wojsk tureckich prostą drogą na Śląsk przez przełęcz, gdzie ściągnięto i zaangażowano wielotysięczną armię do obrony oraz wzniesiono potężne umocnienia zwane szańcami. Do najazdu jednak nie doszło.
Kolejne nowe dekrety w sprawie odstąpienia od nauk Lutra, jakie wprowadzał władca Śląska, nie przynosiły oczekiwanych efektów. Książęta Śląscy bardziej sympatyzowali z Rzeszą Niemiecką niż z Habsburgami. Zakazy, nakazy, kary cielesne, pozbawianie majątku czy wypędzenia poza granicę kraju nie były w stanie powstrzymać rozwijającej się na Śląsku reformacji. Ponadto władca Ferdynand Habsburg w 1546 roku unieważnił pakt wcześniejszy, zawarty między książętami piastowskimi a Hohenzollernami z 1537 roku o wzajemnym dziedziczeniu. W ten sposób udaremnił usadowienie się tegoż niemieckiego rodu na kolejnym śląskim terytorium.
Po uchwaleniu przez sejm w Rzeszy Niemieckiej w Augsburgu w 1555 roku protestantyzm został przyjęty jako oficjalna religia państwa. Jednak obowiązywała zasada „cuius regio, eius religio” co znaczy, czyja władza, tego religia. W praktyce to wyglądało tak, że jeśli któryś książę lub właściciel miasta, wsi był luteraninem, to jego podwładni też musieli przyjąć to samo wyznanie.
Na Ziemię Grodkowską, która pod swoją pieczą posiadała trzy kościoły: w Grodkowie, Tarnowie (Tarnau) i Jędrzejowie (Endersdorf), również dotarł protestantyzm, co spowodowało wiele problemów i nieporozumień. Urzędujący w tym czasie grodkowski proboszcz wprowadził do kościoła nowy porządek mszy, według nauk Lutra, jednak po upomnieniu przez biskupa odstąpił od tego pomysłu. W Tarnowie również nie zmieniono wiary. Natomiast w Jędrzejowie właścicielem wsi był luteranin Gabriel Hundt, co spowodowało, zmianę wyznania całej miejscowości.

Za czasów panowania Habsburgów powstało wiele instytucji publicznych. Między innymi w 1557 roku powołana do życia została kamera śląska, czyli organ cesarskiej administracji skarbowej, której celem było ściąganie podatków. Początkowo zajmowali się tym gońcy, którzy już od 1542 roku zajmowali się tym fachem oficjalnie. Dla poszukiwaczy ciekawostek: to od tej daty można uznać powstanie pierwszej poczty na Śląsku.
Zapomniany i zaniedbany dotąd Grodków po wielu pożarach podnosił się ze zgliszczy. Za rządów biskupa Kaspra von Logau (1562-74) rozpoczęła się przebudowa miasta. W 1565 roku postanowiono podwyższyć dwie baszty bramne, Ziębicką i Lewińską i ozdobić je attykami. Główna ulice Neisse Straße została wybrukowana i przedłużona poza bramę nyską (obecnie ulica Krakowska).
Funkcjonujący na Śląsku protestantyzm oprócz obrzędów kościelnych wprowadzał również wiele zmian i udogodnień w życiu prywatnym ludności. Nurt ten propagował między innymi obowiązkowe nauczanie w szkołach dla wszystkich, bez względu na pochodzenie czy status społeczny. W szybkim tempie zaczęły powstawać ewangelickie szkoły powszechne oraz wyższe na terenach należących do właścicieli protestanckich.

W roku 1564 umiera Ferdynand I Habsburg. Jego następcą zostaje syn Maksymilian II Habsburg.
Wprowadzanie przez cesarza Maksymiliana II Habsburga nowych porządków na Śląsku nie było łatwe. Niektórzy książęta, będący przeciwko władzy austriackiej, musieli być siłą zmuszani do oddania hołdu lennego panującemu władcy. W 1581 roku, aby zmusić do uległości księcia legnickiego Henryka XI (1551-82), na rozkaz cesarza pod mury legnickie zostało wysłane wojsko dowodzone przez panującego wówczas biskupa wrocławskiego Marcina Gerstmaanna (1574-85). Do walki jednak nie doszło, książę złożył hołd cesarzowi.

Ciekawostką może być fakt, że biskup ten był wychowany w rodzinie protestanckiej. Po ukończeniu studiów przeszedł na katolicyzm.
Na Ziemi Grodkowskiej biskup zakazał przebywania i osiedlania się innowiercom, pod rygorem wypędzenia. Ponadto zabronił chowania zmarłych protestanckich na cmentarzu katolickim.
Grodków jako miasto powoli rozbudowywał się, jednak podstawowym budulcem do budowy domów było drewno, co powodowało częste pożary. Aby zapobiec choć częściowo takim tragediom, w 1584 roku na przedmieściu została wybudowana wieża ciśnień oraz położono wodociąg drewniany doprowadzający wodę do miasta.
Na tronie austriackim zasiada cesarz Rudolf II Habsburg (1576-1612). Za jego panowania biskupem wrocławskim został jego protegowany Andrzej Jerin (1585-96).

Po bezpotomnej śmierci króla Zygmunta II Augusta (zm. 1572) swoją kandydaturę do tronu polskiego wysunęli również Habsburgowie. Kandydatem z ich strony był arcyksiążę Maksymilian Habsburg (zm. 1618), brat cesarza. Polska szlachta powołała jednak Zygmunta III Wazę (1587- 1632), co spowodowało konflikt między elektami. Z tego powodu 24 stycznia 1588 roku doszło do bitwy pod Byczyną, w której wojska cesarskie poniosły klęskę.
Po śmierci w 1596 roku biskupa Jerina na stolicy biskupiej we Wrocławiu nastąpił wakat czteroletni. Brak zarządcy na Śląsku spowodował przejście na luteranizm reszty ludności. Dopiero od 1600-08 godność biskupią przyjął Jan IV Sitsch. Za jego rządów Grodków rozbudował się znacznie i w obrębie murów znajdowało się 195 domów natomiast poza 34.
Od 1607 roku cesarz Rudolf II zainicjował walkę z protestantyzmem. Za pomocą wojska rozpoczął rekatolicyzację. Jednak konflikt z bratem Maciejem (1612-19), spowodował zaniechanie dalszych działań i ustępstwa w sprawach religii. Na stolicę biskupią został wybrany Karol Habsburg (1608-25), który już na początku swojej działalności wprowadził w całym księstwie biskupim nakaz wyznawania tylko religii katolickiej. Jednak większość, jaką stanowili protestanci, nie miała zamiaru odejść od swojej nowo przyjętej wiary. W związku z konfliktem w Czechach i na Śląsku w 1611 roku cesarz Rudolf II abdykował. Królem Czech, a następnie cesarzem został Maciej. W 1617 roku wyznaczył swojego kuzyna Ferdynanda II (1619-37) na następcę, który przebywając w Styrii wręcz wytępił wyznawców luteranizmu.

Reklama - ciąg dalszy wpisu poniżej

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Zagorzała i zacięta walka z protestantyzmem spowodowała, że w 1618 r. wybuchła wojna trzydziestoletnia między katolickimi Habsburgami a protestanckimi Hohenzollernami. Swój początek miała w Czechach i przeniosła się na cały Śląsk.
Ale to już w następnej części.

Wanda Cebulka

Reklama

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA

Materiał wyborczy KOMITET WYBORCZY WYBORCÓW PRZYJAZNA GMINA DAMIAN MACHETA