Felieton Wandy Cebulki z cyklu: Niezwykle ciekawe fakty z historii Grodkowa i okolic.
W tej części opiszę Państwu kolejne, zmienne losy naszej ziemi na tle dziejów Śląska.
W tej części opiszę Państwu kolejne, zmienne losy naszej ziemi na tle dziejów Śląska. Jednak w związku z wątpliwościami niektórych czytelników muszę wyjaśnić pewną kwestię związaną z datami w nawiasach obok nazwiska władcy lub biskupa. Jest to przedział czasowy panowania, a nie data urodzin i śmierci. W ten sposób można łatwiej zorientować się w ich działaniach w danym okresie. Przykładem może być król polski August II Mocny (1697-1706), który działał wcześniej przed 1697 rokiem w Saksonii jako elektor saski, a po 1706, po zrzeknięciu się korony polskiej wrócił na ziemię saksońską, po czym zapomniał o abdykacji i rozpoczął ponownie swoje rządy w Polsce, jednak nie jako król ale samozwańczy władca. Zmarł w Warszawie w 1733 roku.
Po intrygach, jakich dopuszczał się król polski August II, przeciwko Habsburgom, w 1706 roku przez ziemię śląską przemaszerował Karol XII, władca Szwecji. Celem jego wyprawy z Rzeczypospolitej do Saksonii było pokonanie króla polskiego Augusta II, który tam przebywał po abdykacji.
Przemarsz władcy szwedzkiego dał okazję do składania skarg o złym traktowaniu ludności protestanckiej przez władze cesarskie. Rok później, pod naciskiem Szwedów cesarz Austrii Józef I musiał ulec i wyraził zgodę na przywrócenie swobód religijnych. Wówczas na Śląsku protestantom zwrócono 121 kościołów, przywrócono dostęp do urzędów, stanowisk czy zakupu ziemi. Ponadto cesarz wyraził zgodę na budowę nowych kościołów ewangelickich zwanych „kościołami łaski”, między innymi w Jeleniej Górze, Cieszynie i na otwarcie protestanckiego seminarium w Głogowie.
Na podstawie dekretu cesarza Józefa I w 1708 roku w Legnicy została utworzona Akademia Rycerska dla młodzieży, a wykładowcami byli w większości protestanci.
W 1711 roku umiera cesarz Józef I. Następcą jego zostaje brat, Karol VI Habsburg (1711-40), który dwa lata później wydał jedynie edykt dotyczący praw Żydów przybywających do Wrocławia i tam już mieszkających. Edykt ten dotyczył również innych miast, między innymi Grodkowa, będącego wówczas pod władzą biskupią. Oficjalnie nie mieszkał tu żaden Żyd, jednak po uiszczeniu odpowiedniej opłaty ludność ta mogła przebywać i wciąż napływała do miasta. Grodków powoli powracał do stanu sprzed wojny trzydziestoletniej. Powstawały tu wciąż nowe warsztaty rzemieślnicze, sklepy, rozwinął się również handel. W związku z wytycznymi panującego biskupa dotyczącymi opłat za pochówek został utworzony spis ludności grodkowskiej, który wymienia 231 „głów” rodzin. Przeliczając to przynajmniej razy 5, (żona, dzieci) daje nam 1155 wszystkich osób.
W 1721 roku cesarz, nie posiadając męskiego potomka, jak i jego brat, wprowadza nową ustawę prawną dotyczącą dziedziczenia również w linii żeńskiej. W ten sposób chciał zapewnić ciągłość rodu dla swojej córki i kontynuację władzy w Austrii.
W tym czasie umiera biskup Franciszek Ludwig Neuburg i jego miejsce zajmuje Filip Ludwik von Sinzendorf, kardynał (1732-47), syn cesarskiego kanclerza i ministra, który nie interesował się duszpasterstwem. Jak się okazało, był na usługach króla pruskiego. W 1740 roku umiera król pruski Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern (1713-40). Pozostawia po sobie pełny skarbiec i potężną armię wojska. Władzę przejmuje jego syn, Fryderyk II (1740-60), który przysposabiany był już od dziecka do wojny.
W tym samym roku (1740) umiera cesarz Austrii, Karol VI Habsburg. Władzę w monarchii habsburskiej przejęła jego córka, Maria Teresa (1740-80) wraz ze swoim mężem Franciszkiem Stefanem Lotaryńskim (1745-65). Wówczas o tron cesarski po Karolu zaczynają się upominać inni krewni i spadkobiercy, którzy również mają prawo do spadku, jak jego bratanice czy elektor saski i król polski August II. O swoje prawa do terytoriów na Śląsku upomniał się również król pruski Fryderyk II. Sytuacja ta nie zmieniła jednak nic, ale osłabiła czujność w monarchii habsburskiej.
Pod koniec roku 1740, wykorzystując niestabilną sytuację w Austrii, na Śląsk bez żadnych problemów wkracza wojsko pruskie i w krótkim czasie opanowuje całą ziemię śląską. Wyjątkiem niewpuszczenia do miasta wojsk pruskich był Wrocław i kilka twierdz (Głogów, Brzeg i Nysa), którym było już obojętne, pod czyim panowaniem pozostaną.
Jak to się stało? Wojska pruskie wkraczające na naszą ziemię rozpowszechniały poprzez ulotki, mówiące o zabezpieczeniu tegoż terytorium dla Marii Teresy, aby chronić ją przed potencjalnymi wrogami, którzy chcieli pozbawić jej władzy. Reakcja cesarzowej była natychmiastowa: wojna!!!
Na początku 1741 roku (3. stycznia), Wrocław podpisał układ z Fryderykiem II, że nie wpuści do miasta wojsk austriackich oraz udzieli pomocy żywnościowej oddziałom pruskim. W styczniu 1741 roku wojsko pruskie pod wodzą Fryderyka II wyruszyło spod Wrocławia na Nysę. Podczas przemarszu przejmowali po drodze kolejne miasta bez walki. Do Grodkowa dotarli 11. stycznia, gdzie się zatrzymali. Fryderyk II osobiście postanowił założyć tu swoją kwaterę główną. Stąd wyruszyli na Nysę, którą zaatakowali 19. stycznia, bombardując ją. Wówczas na miasto spadło około 2000 bomb zapalających. Nysa jednak nie poddała się, więc po kilku dniach, po wyczerpaniu się amunicji, Prusacy zrezygnowali z natarcia i wrócili do Grodkowa.
Na początku kwietnia wojska austriackie zaatakowały nasze miasto od strony bramy nyskiej i zmusiły wojska pruskie (huzarów z przedniej straży pruskiej) do obrony. Cesarscy wzięli wówczas osiemdziesięciu pruskich żołnierzy do niewoli, naśmiewając się z nich przy tym, nazywając ich Grottkauer Weißkittler (Białe grodkowskie kubraki). Do niewoli trafiło również czterysta osób cywilnych, które zostały pojmane podczas usypywania szańców koło miasta.
10 kwietnia 1741 roku szesnastotysięczna armia austriacka pod wodzą marszałka Neipperga idąca z odsieczą Nysie, którą ponownie miał zaatakować Fryderyk II, została niespodziewanie pokonana pod Małujowicami koło Brzegu przez dwudziestodwutysięczne wojsko pruskie. Klęska ta zniweczyła ponowne odzyskanie Śląska przez Austriaków. Po przegranej bitwie wojska cesarskie odsunęły się również od bram Grodkowa.
Na początku maja armia pruska zaatakowała Brzeg, bombardując go do momentu kiedy to 4. maja załoga austriacka poddała się. Jednak od 19 V do 9 VI miasto ponownie było w centrum walk, po czym wojska austriackie zostały ostatecznie przepędzone.
10 sierpnia 1741 roku oddziały pruskie podczas przemarszu koło bram Wrocławia, poprzez podstęp, wdarły się do miasta, opanowując je i obsadziły fortyfikacje, zrywając tym wcześniej zawartą umowę.
W czasie trwania wojny austriacko–pruskiej kraje takie jak Saksonia zawarły przymierze z Bawarią i Francją w sprawie rozbioru i podziału posiadłości habsburskich. W związku z tym 9 października 1741 roku doszło na zamku w Przydrożu Małym (koło Korfantowa) do tajnego porozumienia między Austrią a Prusami. Cesarzowa, chcąc zabezpieczyć się do walki z Francją i Bawarią, doprowadziła do zawieszenia broni z Fryderykiem II, oddając Prusom broniącą się jeszcze twierdzę Nysa. Ponadto obiecała oddać również Dolny Śląsk w zamian za zachowanie neutralności.
Król po osiągnięciu korzyści zerwał ugodę i w porozumieniu z sojusznikami rozpoczął przygotowania do rozbioru monarchii habsburskiej.
7 listopada 1741 roku stany dolnośląskie oddały we Wrocławiu hołd Fryderykowi II, który w zamian wynagrodził poddanych nadaniem tytułów szlacheckich. Inaczej miała się sprawa na Górnym Śląsku. Tam większość ludności była wyznania katolickiego i stała po stronie Marii Teresy. Podobna sytuacja była w hrabstwie kłodzkim. Ludność tam mieszkająca, nie zaciągnąwszy się do wojska austriackiego, tworzyła oddziały partyzanckie, które walczyły przeciwko Prusom.
W maju 1742 roku podczas walk o Zlate Hory polscy ułani, walczący po stronie austriackiej, zostali zwerbowani przez króla pruskiego i pokonali oddział węgierski. Działo się tak, ponieważ sytuacja w Rzeczypospolitej również nie była ciekawa. Ciągłe kłótnie i rywalizacja między stronnictwami magnackimi spowodowały, że wojsko polskie (12 chorągwi) znalazło się w armii pruskiej i walczyło o przyłączenie prowincji polskiej do Prus.
Cesarzowa, obawiając się zagrożenia ze strony Francji i Bawarii, zdecydowała się na sporządzenie traktatu pokojowego z Fryderykiem II. 11 czerwca 1742 roku we Wrocławiu został podpisany pokój między Austrią a Prusami. Około 80 % ziemi dolnośląskiej przeszło pod panowanie pruskie. Niewielkie fragmenty obszarów, między innymi południowy skrawek księstwa nyskiego zwany Śląskiem Czeskim, pozostał w rękach austriackich.
Po zakończeniu I wojny śląskiej w Grodkowie stacjonował już na stałe jeden oddział kawalerii, to jest 3 szwadrony kirasjerów. Wówczas biskup Filip Ludwik odstąpił na potrzeby wojska swój pałac (obecnie potocznie mówiąc, dom starców), w którym powstał między innymi szpital wojskowy. Sam przeniósł się do mniejszego domu bliżej rynku.
Jak się okazało, wielu żołnierzy armii pruskiej było wyznania ewangelickiego. W mieście biskupim i okolicy nie było żadnego kościoła protestanckiego. Wówczas nabożeństwa ewangelickie odprawiane były na podwórzu dworu biskupiego.
W 1743 roku w Wiedniu stany czeskie wyrzekły się wszelkich praw do Śląska, co spowodowało zmianę nazwy prowincji na Śląsk Austriacki.
Nowy władca rozpoczyna swoje rządy od reform w całym państwie pruskim. Za jego rządów wprowadzony został nowy podział administracyjny. Powstały nowe okręgi-powiaty i dobra biskupie połączono razem. Spowodowało to, że do Grodkowa przyłączono Otmuchów. Ponadto wprowadził w całym kraju obowiązek służby wojskowej. Zarządził również likwidację gmin żydowskich na całym Śląsku, oprócz Wrocławia. Chciał w ten sposób mieć nad nimi kontrolę, ponieważ po wojnie gospodarka podupadła, a król potrzebował dużej pomocy finansowej.
Na terenie grodkowskim mieszkało wielu Żydów, którzy zaczęli organizować sobie życie w mieście. Starą synagogę za murami miasta nienadającą się do użytku zburzyli, a salę modlitewną urządzili w wynajmowanych pomieszczeniach prywatnych przy ul. Wrocławskiej. Niektórzy z nich chcieli jednak przeprowadzić się do Wrocławia. Jak wynika to ze źródeł archiwalnych z tamtego okresu, wielu Żydów grodkowskich zwracało się wówczas na piśmie do Fryderyka II z prośbą o pozwolenie zamieszkania we Wrocławiu. W czasie sprawowania rządów biskupich przez Filipa Ludwika von Sinzendorfa Fryderyk II 1. maja 1744 roku wymusił na nim wyznaczenie koadiutora, czyli swojego następcę na biskupa wrocławskiego. Został nim Filip Gotard Schaffgotsch, z którym to król był zaprzyjaźniony.
Król Prus, widząc sukcesy Marii Teresy na dalekich frontach, zaczął niepokoić się o Śląsk. Pozostające w rękach Habsburgów niewielkie skrawki prowincji austriackich mogły stać się ogniskiem zapalnym i pretekstem odebrania jemu pruskiej części. W sierpniu 1744 roku wojska pruskie wtargnęły do Czech, co spowodowało rozpoczęcie II wojny śląskiej.
Zamiarem jego było opanowanie austriackiej części Śląska, Moraw i Czech. Jednak opór wojsk cesarskich i miejscowej ludności spowodował wycofanie się prusaków na Śląsk. Austriacy opanowali południowe krańce prowincji, a sprzymierzone z nim oddziały węgierskie grasowały po całym Śląsku, docierając nawet do Wrocławia. Maria Teresa pewna swojej przewagi zapowiadała szybki koniec pruskiego panowania na Śląsku.
Na Górnym Śląsku żołnierze będący (w mniejszości) w wojsku pruskim, masowo dezerterowali i wstępowali do armii austriackiej. Nie zatrzymały tego zjawiska aresztowania czy konfiskaty mienia stosowane przez Fryderyka II.
W lutym 1745 roku doszło do bitwy pod Pławnicą koło Bystrzycy Kłodzkiej, w której wojska austriackie dowodzone przez generała Willisa zostały zmuszone do odwrotu. Zdarzenie to polepszyło sytuację prusaków. Saksonia zawiedziona owocami ze współpracy, na podstawie podpisanego wcześniej sojuszu z Prusami, w maju zawiązała przymierze z Austrią. W zamian za pomoc w pokonaniu Fryderyka II miała otrzymać pas ziemi śląskiej łączący Saksonię z Rzeczypospolitą. Do armii saskiej dołączyły również oddziały polskie zebrane przez elektora saskiego Augusta III, syna Augusta II Mocnego Wettyna i męża Marii Józefy Habsburg.
Połączone siły jeszcze z oddziałami węgierskimi wkroczyły na Śląsk i zdobyły twierdzę w Koźlu. Jednak dopiero 4 czerwca bitwa pod Dobromierzem koło Strzegomia zadecydowała o losach Śląska. Starcie obu armii o równej sile liczebnej zakończyło się klęską wojsk sprzymierzonych z Austrią. 25 grudnia 1745 roku w Dreźnie, został podpisany pokój, kończący drugą wojnę śląską. Warunki podziału Śląska pozostały jednak takie same, oparte na podstawie poprzedniego pokoju wrocławskiego z 1742 toku.
Wanda Małgorzata Cebulka
Historia miasta Grodkowa od początku jego powstania – cz. 1
Historia miasta Grodkowa od początku jego powstania – cz. 2
Historia miasta Grodkowa od początku jego powstania – cz. 3
Historia miasta Grodkowa od początku jego powstania – cz. 4
Historia miasta Grodkowa od początku jego powstania – cz. 5
Wanda Małgorzata Cebulka – rodowita grodkowianka, autorka książek o Grodkowie i okolicach, uzdolniona plastycznie i muzycznie, miłośniczka zwierząt, posiadająca wiele zainteresowań i pasji, uparta i wytrwała w poznawaniu odległej przeszłości ziemi grodkowskiej oraz historii pojedynczych obiektów zabytkowych jak i losów ludzi zamieszkujących tę ziemię. Chętnie dzieli się swoją wiedzą z mieszkańcami podczas spotkań i wykładów. Ostatnio zrodził się pomysł organizowania z jej udziałem wycieczek po ziemi grodkowskiej. Rezultaty badań i dociekań w dziedzinie historii i archeologii zawarła w czterech swoich książkach: „Dzieje Kościołów i wyznań w Grodkowie” – 1999 r., „Dzieje Ziemi Grodkowskiej” – 2006 r., „Dzieje Żydów na Śląsku ze szczególnym uwzględnieniem Grodkowa i okolic od XII do XX wieku” – 2009 r., „Dzieje Ewangelików na ziemi grodkowsko–nyskiej” – 2010 r., Jest także współautorką książek: „Z dziejów Grodkowa i ziemi grodkowskiej: praca zbiorowa, cz.2”, „Z dziejów Grodkowa i ziemi grodkowskiej cz.3”. Laureatka 15. edycji w roku 2012 Odznaczenia „Chroniąc Pamięć” – odznaczenie przyznawane od 1998 r. w ramach programu honorowania Polaków zasłużonych dla ratowania żydowskiego dziedzictwa. Laureaci wybierani są wspólną decyzją reprezentantów Ambasady Izraela, Żydowskiego Instytutu Historycznego i Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.
Mapa strategiczna. Bitwa pod Małujowicami w 1741r. 
Rozłożenie obozów na terenie grodkowskim 1741r.
