W obecnej kadencji na samorządowców czeka nowy obowiązek. Wójtowie, burmistrzowie, zarządy powiatów i województwa są zobowiązani do przedstawienia radnym raportu o stanie gminy, powiatu lub województwa. Taki dokument podsumowuje działalność władz samorządowych danego szczebla w roku poprzednim, a w szczególności zawiera informacje o realizowanej polityce, programach, strategii, czy też podejmowanych uchwałach. Debata o stanie np. gminy wiąże się także ze zwiększeniem udziału obywateli w procesie funkcjonowania i kontrolowania organów publicznych, dlatego ustawodawca przewidział, że mieszkańcy będą mogli zabierać głos podczas sesji.
Należy zacząć od tego, że wójt lub burmistrz mają obowiązek do 31 maja przedstawić radzie raport o stanie gminy (ten sam termin dotyczy zarządu powiatu lub województwa). Dokument musi być rozpatrywany na sesji, podczas której podejmowana jest także uchwała w sprawie udzielenia absolutorium włodarzowi. Przepisy określają również, jak taka debata ma zostać przeprowadzana.
Radni zabiorą głos bez ograniczeń czasowych. Mieszkańcy muszą zebrać podpisy
W debacie nad raportem o stanie gminy, powiatu czy województwa, radni będą zabierać głos bez ograniczeń czasowych. Głos także mogą zabrać mieszkańcy. Trzeba najpierw zebrać określą liczbę podpisów poparcia: w gminach do 20 000 mieszkańców – co najmniej 20 osób; w gminach powyżej 20 000 mieszkańców – co najmniej 50 osób; w powiatach do 100 000 mieszkańców – co najmniej 150 osób; w powiatach powyżej 100 000 mieszkańców – co najmniej 300 osób; w województwach do 2 000 000 mieszkańców – co najmniej 500 osób, a w województwach powyżej 2 000 000 mieszkańców – co najmniej 1000 osób.
Zgłoszenie o chęci wypowiedzi składa się do przewodniczącego rady/sejmiku, najpóźniej w dniu poprzedzającym zaplanowaną sesję, na której będzie omawiany raport o stanie samorządu. Kolejność zabrania głosu będzie ustalana według kolejności zgłoszeń. Należy zaznaczyć, że ustawa określa maksymalną liczbę mieszkańców (15 osób), którzy mogą zabrać głos w dyskusji, jednak rada może postanowić inaczej i dowolnie zwiększyć tę liczbę.
Wotum zaufania (absolutorium)
Wprowadzone w ubiegłym roku zmiany w ustawach o samorządzie określają także sposób działania po zakończeniu debaty nad raportem o stanie gminy, powiatu lub województwa, a mianowicie rada przeprowadza głosowanie nad udzieleniem wójtowi, burmistrzowi, zarządowi powiatu lub województwa – wotum zaufania. Uchwała w tej sprawie podejmowana jest bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady/sejmiku. Niepodjęcie takiej uchwały w przypadku rady powiatu lub sejmiku będzie oznaczało drogę w kierunku odwołania zarządu, z kolei w przypadku braku wotum zaufania dla wójta lub burmistrza w dwóch kolejnych latach, daje możliwość radzie gminy podjęcia uchwały o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta lub burmistrza.