Przy ulicy Nysańskiej 4/6 znajduje się budynek, który od momentu, w którym został wybudowany służył zawsze opiekuńczym celom, przeważnie medycznym. Chciałbym przedstawić bliżej jego historię.
Jego budowa rozpoczęła się we wrześniu 1911 r. Na początku miasto pozyskało w formie darowizny od firmy Neugebauer & Co. produkującej cukier (dzisiejsza olejarnia), teren przy właśnie wytyczonej Neisser Str. 11 (obecnie Nysańska 4/6), będący rezerwą na powiększenie bocznicy kolejowej do fabryki. Gotowe były już plany, które na zlecenie miasta wykonał ówczesny architekt miejski Paul Pistorius. Powołany on został na to stanowisko przez burmistrza Peppela, który specjalnie dla niego w 1897 r. stworzył w magistracie taką funkcję. Architekt sprawował ją przez ponad 22 lata i był najdłużej pełniącym tę funkcję urzędnikiem. Dla naszego miasta zaprojektował także m.in. budynki dzisiejszego I i II Liceum Ogólnokształcącego. Zadanie było niezwykle trudne, albowiem działka znajdowała się blisko torów i nie była zbyt wielka. Dlatego architekt wybrał zwartą formę wysokiego stosunkowo budynku, optycznie obniżając go z pomocą bardzo wysokiego, łamanego dachu, który sprawia wrażenie, że budynek wydaje się niższy i bardziej przysadzisty. Aby bryła dachu nie przytłaczała całości rozbito ja mansardowymi oknami w piaskowcowej oprawie i wysokimi kominami otworów wentylacyjnych. Dodatkowej lekkości i wyrazu dodawało charakterystyczne ogrodzenie od strony ulicy. Na murowanej podmurówce licowanej granatowymi kaflami ustawiono podobnie zdobione słupy, pomiędzy którymi znalazły się drewniane parkany, a nad nimi belki z rytmicznie ułożonymi poprzecznymi żerdkami. We wschodniej i zachodniej części znalazły się bramy wjazdowe o łukowych formach. Oryginalne fragmenty tego ogrodzenia istniały jeszcze do 1991 roku. Zadanie dla Pistoriusa było tym trudniejsze, że w jednym budynku miały się znaleźć jednocześnie pomieszczenia sierocińca i domu opieki dla nieuleczalnie chorych, które oddzielała od siebie ognioodporna ściana. Uroczyste otwarcie obu placówek w nowej siedzibie nastąpiło 17 października 1912 r. z udziałem ówczesnego burmistrza Otto Riby. Kosztem 140 000 marek oddano do użytku niezwykle nowoczesny budynek. W jego wschodniej części znajdował się sierociniec z oddzielnym wejściem. Na parterze znalazło się oprócz mieszkania kierownika, jadalnia i szatnie. Na pierwszej i drugiej kondygnacji sypialnie dla dziewcząt i chłopców, pomieszczenia świetlicowe i łazienki. W sierocińcu mogło przebywać maksymalnie do 50 dzieci. Znajdujący się w zachodniej partii budynku dom opieki mógł przyjąć maksymalnie do 35 osób, choć w 1934 r. odnotowujemy ich 48. Na parterze znajdowało się mieszkanie i pomieszczenie naczelnej pielęgniarki, jadalnia i pokój pobytu oraz prasowalnia. Na pierwszym i drugim piętrze znajdowały się pokoje mieszkalne dla pensjonariuszy od dwu- do sześcioosobowych oraz szatnie i łazienki. Zaplecze techniczne, kuchnie, pomieszczenia gospodarcze były wspólne dla obu instytucji i znajdowały się w wysokim przyziemiu. Podobnie jak suszarnie, maszynownia dla wymuszonej wentylacji. Budynek jak na owe czasy był niezwykle nowoczesny. Posiadał centralne ogrzewanie, ciepłą wodę, elektryczne oświetlenie, nowoczesne łazienki, a wszystkie podłogi wyłożone były linoleum, które w tym czasie było dopiero nowinką. Od strony południowej usytuowano dość dużą werandę, z której chętnie korzystali pensjonariusze. Dom opieki cieszył się olbrzymią popularnością i mimo, iż koszt pobytu w nim nie był zbyt tani, podobnie jak dziś trzeba było czekać na miejsce w kolejce.
W 1945 r. nienaruszony działaniami wojennymi budynek dawnego sierocińca i domu opieki dla nieuleczalnie chorych przejęła administracja radziecka. W momencie utworzenia w Brzegu garnizonu i usytuowania tu jednostek 4 Armii Lotniczej (od 1949 37 Armia Lotnicza) wchodzącej w skład Północnej Grupy Wojsk Radzieckich m.in. 151 samodzielnego pułku walki radioelektronicznej, 164 Kerczeńskiego samodzielnego pułku lotnictwa rozpoznawczego, 55 Sewastopolskiego samodzielnego pułku śmigłowców i jednostek wsparcia technicznego, zaistniała potrzeba utworzenia w Brzegu dla żołnierzy tych jednostek i ich rodzin zaplecza medycznego. W budynku dawnego sierocińca utworzono dwuoddziałowy szpital (chirurgia z chirurgią urazową oraz oddział wewnętrzny). Wykorzystano cały nowoczesny system dawnego sierocińca, który doskonale praktycznie bez kosztów dał się zaadaptować na cele szpitalne. W dawnej werandzie od strony południowej usytuowano salę operacyjną (dziś w tym miejscu znajdują się gabinety lekarskie). Szpital mógł przyjąć do 60 pacjentów. Pamiętam, że jako dziecko wraz z kolegami bawiliśmy się często przy torach kolejowych, terenie przylegającym od strony południowej do szpitala i wtedy zaczepiali nas jego pacjenci, prosząc czasami aby kupić albo przynieść im papierosy. Jedyne co dobrze zapamiętałem to charakterystyczny zapach lizolu – środka dezynfekcyjnego, który było od nich czuć. Naśmiewaliśmy się też z wysokich czepków pielęgniarek, które krzyczały na palących potajemnie żołnierzy.
Wraz z rozpoczęciem wycofywania jednostek radzieckich z Brzegu po 1990 r. funkcjonowanie szpitala straciło sens. Był on jednym z pierwszych budynków poradzieckich przekazanych skarbowi państwa. Ponieważ w tym czasie nie było żadnych podstaw prawnych (pojawiły się dopiero w 1994 r.), aby ratować obiekt przed dewastacją wpisano go do rejestru zabytków decyzją 2302/92 z 14.07.1992 r. Wkrótce w 1993 r. chęć wykorzystania go na cele medyczne zgłosił brzeski ZOZ (Zakład Opieki Zdrowotnej – jak wg ówczesnej nomenklatury określano brzeski szpital). Po przeprowadzonym remoncie w latach 1995-1999 i reformie służby zdrowia w 1999 w przyziemiu i parterze dawnego sierocińca usytuowano przychodnie specjalistyczne oraz prywatne gabinety lekarskie, a na piętrze oddział neurologiczny (do 2008 r.). Od 1 lipca 2000 w budynku poradzieckiego szpitala usytuowano bazę wyjazdową zespołów wypadkowych i reanimacyjnych Państwowego Ratownictwa Medycznego, która funkcjonowała w tym miejscu do 2011 r. Od 2008 r. Brzeskie Centrum Medyczne zorganizowało w budynku przy ul. Nysańskiej 4/6 nowe oddziały: Oddział Rehabilitacji Neurologicznej, Oddział Rehabilitacji Neurologicznej Dziennej, oraz Oddział Psychiatryczny, Oddział Dzienny Psychiatryczny.
Romuald Nowak