W ubiegłym roku minęło 600 lat, od kiedy to w 1417 r. poświęcony został kościół św. Mikołaja, który budowano przez długie lata od 1370 do 1417 r. Od tego momentu przez kolejne wieki kościół wzbogacał się o różne elementy wystroju, najpierw typowe dla kościoła katolickiego, a po 1517 kościoła protestanckiego. W związku jubileuszem w cyklu artykułów prezentuję poszczególne elementy tego wyposażeni oraz ich losy. W tym numerze pragnę przedstawić w jaki sposób dokonywano odbudowy brzeskiej fary.
Odbudowa kościoła św. Mikołaja z wojennych zniszczeń nie rozpoczęła się wraz z zakończeniem działań wojennych. O jej poszczególnych etapach dowiadujemy się dziś dzięki rękopisowi ks. Kazimierza Makarskiego, proboszcza parafii Podwyższenia Krzyża Świętego, który dosłownie został przepisany w kronice parafii św. Mikołaja. Za udostępnienie tego archiwalnego rękopisu dziękuję bardzo serdecznie pani Zofii Bosy.
W zniszczonym kościele urządzono pod koniec 1945 roku prowizoryczny magazyn smoły i papy. W 1946 r. starania o pozyskanie kościoła na cele kultowe rozpoczął ówczesny proboszcz katolickiej parafii Podwyższenia Krzyża Świętego ksiądz Dionizy Baran (1913-1995). W latach 1946-1958 w kościele prowadzono jedynie prace zabezpieczające finansowane przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu. Dla bezpieczeństwa, ale również przed dalszą grabieżą zamurowane zostały wszystkie wejścia do kościoła. W 1956 r. założono nowe więźby nad nawami bocznymi. Obniżone zostały zawieszenia jednospadowych dachów, które zamocowano nieco poniżej parapetów nawy głównej. Następnie przekryto je odzyskaną dachówka typu karpiówka. Kościół przynależał formalnie przez cały ten czas do brzeskiej gminy ewangelickiej. Starania o jego odzyskanie dla kościoła katolickiego trwały jednak przez cały czas. Szczególną aktywność w tym względzie wykazał biskup Bolesław Kominek (1903-1974). Wraz z księdzem Ignacym Pawlikiewiczem (1908-1963), który wówczas zarządzał referatem gospodarczym Wrocławskiej Kurii, przeprowadzili przez cały rok 1957 szereg rozmów z władzami administracyjnymi województwa opolskiego. Dzięki temu zmieniło się nastawienie władz do przekazania kościoła w ręce parafii rzymsko-katolickiej z Brzegu. W dniu 10 kwietnia 1958 r. nastąpiło formalne przekazanie zniszczonej budowli. Odbyło się to protokołem zdawczo-odbiorczym pomiędzy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu a Kurią Biskupią we Wrocławiu. Z ramienia władz protokół podpisał kierownik Urzędu ds. Wyznań Wacław Jędrzejewski, a ze strony kościelnej ks. prałat Ignacy Pawlikiewicz z kurii i proboszcz brzeskiej parafii rzymsko-katolickiej p.w. Podwyższenia Krzyż Świętego Kazimierz Makarski (1914-1986). Z tą decyzją powiązane było także zezwolenie na prowadzenie prac remontowo-budowlanych. Formalną decyzję oznaczoną Ldz. AB/II/430/61 Wydział Budownictwa, Urbanistyki i Architektury Prezydium Rady Miejskiej w Brzegu wydał dopiero 9 czerwca 1961 r.
Równolegle jednak w latach 1960-1962 przygotowywano na zlecenie parafii pierwszą dokumentację architektoniczną. Wykonywał ją Stanisław Kramarczyk (1904-1977) z Pracowni Konserwacji Zabytków w Nysie. Pracowni Konserwacji Zabytków w Warszawie zlecono specjalistyczne projekty konstrukcji więźby dachowej nad nawą główną, które wykonali inżynier architekt Tadeusz Makarski (1924-1969) oraz konstruktor inżynier Stanisław Zawada (wcześniej wykonał konstrukcję Wieży Piastowskiej w Opolu). Projekt rekonstrukcji sklepień gwiaździstych i całego wnętrza gotyckiej świątyni wykonali na prywatne zlecenie parafii wrocławscy architekci pracujący wcześniej przy odbudowie kilku wrocławskich kościołów gotyckich: inż. arch. Edmund Małachowicz (1925-2015), inż. arch. Olgierd Czerner (ur. 1929) – ówczesny Konserwator zabytków Wrocławia oraz jego żona Barbara (1930-2003). Konstrukcje rekonstruowanych sklepień przygotowywał inżynier Henryk Klemer z Wrocławia.
Prace budowlane, prowadzone przez parafię Podwyższenia Krzyża Świętego przy kościele rozpoczęły się 1 lipca 1961 r. Kierował nimi brzeski technik budowlany, właściciel największego wtedy warsztatu stolarskiego w mieście, pan Julian Sandurski (1923-1982), a inspektorem nadzoru był pochodzący z Opola konstruktor inż. Stanisław Zawada. Najpierw od 1 lipca do 30 sierpnia uprzątnięto i odgruzowano wnętrze kościoła, głównie pozostałości sklepień i żebrowania oraz resztki dachu. Niestety przy tej okazji razem z gruzem zostały wywiezione i bezpowrotnie utracone fragmenty uszkodzonych kamiennych epitafiów i nadpalonych drewnianych sprzętów i dzieł sztuki.
Kolejnym etapem było przygotowanie konstrukcji nowego dachu. Przygotowano specjalną przestrzeń w górnej części muru nawy głównej, nad sklepieniami, ujmując blisko 60 cm z grubości gotyckiego muru. W to miejsce wstawiony został specjalnie wzmocniony żelbetowy wieniec, na którym miała być posadowiona cała konstrukcja przyszłej więźby dachowej. Prowadzone były równolegle prace rozbiórkowe pozostałości niespalonej, dawnej, drewnianej więźby dachowej. Wszystkie te prace trwały od 1 września do 2 października 1961 r. Wykonywano je na tak dużej wysokości dzięki specjalnie zaprojektowanej przez inż. Zawadę i ustawionej wewnątrz świątyni roboczej wieży, która była przesuwana na specjalnie położonych na posadce torach. Jej potężna kratowa konstrukcja (6 x 8 x 30 m) została wykonana z drewna, które zostało wypożyczone do Brzegu, dzięki uprzejmości księdza proboszcza kościoła św. Jakuba w Nysie (1908-1987), który w tym czasie odbudowywał swój kościół. Aby przyszły dach miał odpowiednie wzmocnienie, w międzyczasie w okresie od 2 do 30 października, naprawiono jedną z przypór przy wejściu, po stronie południowej. W dniu 2 listopada 1961 r. rozpoczęto montowanie nowej, stalowej konstrukcji przyszłego dachu. Wykonał ją poznański oddział Zjednoczenia Konstrukcji Stalowych i Urządzeń Przemysłowych „Mostostal”, a prace te sfinansowała Kuria Biskupia we Wrocławiu przy wsparciu w wysokości 400 000 zł Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie. Nadzór ze strony państwowej pełnił ówczesny Architekt Miejski technik budowlany Jerzy Stumpf. Cała konstrukcja została zmontowana na murach obwodowych nawy głównej była gotowa 27 grudnia 1961 r.
Romuald Nowak