Historia miasta Grodkowa od początku jego powstania – cz. 1.

Reklama

Felieton Wandy Cebulki z cyklu: Niezwykle ciekawe fakty z historii Grodkowa i okolic.

W poprzednim artykule przedstawiłam Państwu miejsca, w których na przestrzeni wieków budowano osady mające być kolebką dzisiejszego Grodkowa. Dziś postaram się opisać początki powstawania miasta oraz jego rozwój w miejscu, w którym obecnie się znajduje.

Po najeździe Mongołów w 1241 roku, który spowodował, zniszczenie osad i wymordowanie ludności, ówczesny książę Śląska Bolesław II Rogatka (1241 – 1248) postanowił ponownie odbudować swoje posiadłości. Na ziemi grodkowskiej, zarządzanej wówczas przez Mroczka z Pogorzeli, rozpoczęła się intensywna akcja osadnicza, która wypełniła lukę w ludności miejscowej. Uznano, że miasto powstanie zupełnie w nowym miejscu, na wykarczowanym wcześniej terenie leśnym, między dwiema rzekami, rozlewiskami i stawami, aby chronić je z każdej strony.
Wykonanie tego przedsięwzięcia zlecono nowo przybyłemu osadnikowi Gumprechtowi Schleiben. I tak w latach 1244-50 rozpoczęła się budowa miasta Grodków, która miała być na tamte czasy nowoczesna. Wiązało się to z przeobrażeniem przestrzennym. W pierwszej kolejności umiejscowiony na wzgórku został rynek, z którego wyprowadzono ulice i wytyczono działki pod zabudowę. Wokół miasta powstał owalny wał ziemno-drewniany, z czterema bramami wjazdowymi. Odległość między bramami północną i południową wynosiła 400 m, zaś między zachodnią i wschodnią 420 m.

Reklama - ciąg dalszy wpisu poniżej

Pierwsza wzmianka o istniejącej już osadzie Grotchov typu miejskiego, lokowanej na prawie polskim, pochodzi z 1250 r. W centrum rynku wybudowano wieżę, aby w razie niebezpieczeństwa, np. najazdu wroga, można było ostrzec mieszkańców. Obok niej został wybudowany dom kupiecki, karczma, sukiennice, gdzie urządzono tzw. ławy mięsne, chlebowe czy obuwnicze. Całość otoczona była placem targowym, na którym co czwartek odbywał się targ. Wokół rynku wybudowane zostały domy mieszkalne na podmurowanym fundamencie, i w większości były one drewniane z podcieniami, pokryte słomą, co powodowało duże zagrożenie pożarowe. Jedynie budowle użyteczności publicznej były w całości murowane, jak dwór (zamek) wójtowski zwany domem miejskim.
Miasto w tym okresie było już ukształtowane i zabudowane. Z centrum rynku wychodziło dziesięć ulic, prowadzących zawsze w kierunku bram wjazdowych (drewnianych). Między ulicami budowano domy, stodoły, stajnie, itp., które tworzyły dzielnice zwane zaułkami (Gasse). Zaczęły pojawiać się pierwsze nazwy ulic-zaułków. W północnej części miasta drogi prowadzące do bramy Brzeskiej (Briegische Thor) nazwano Große Briegische Gasse (Wielki Brzeski Zaułek, obecnie ul. Wrocławska) i Kleine Briegische Gasse (Mały Brzeski, obecnie ul. Chopina). W kierunku południowym do Nyskiej bramy wjazdowej (Neisse Thor) zbiegały się również dwie ulice, Kűhgasse (Krowia, obecnie ul. Reymonta) i Neissische Gasse (zaułek Nyski, obecnie ul. Sienkiewicza). We wschodniej części miasta powstały zaułki Badergasse (Łaziebniczy, obecnie ul. Grunwaldzka) i Liederne Gasse (Skórzany, obecnie ul. Elsnera), które prowadziły do bramy Skórzanej (Liedernes Thor) (obecnie Lewińska). Nazwa Łaziebnicza powstała od wybudowanej tam łaźni miejskiej, a Skórzana od skórników zamieszkujących w tej części miasta. W kierunku bramy zachodniej Ziębickiej zwanej Kościelną (Műnsterberger, Kirche Thor obecnie Ziębicka) prowadziła ulica-zaułek Ziębicki (Műnsterberger Gasse). Przy bramie zbiegały się zaułki Szlachecki (Junkerngasse, obecnie ul. Powstańców Śl.), do którego dołączony został zaułek Browarniczy (Braugasse, obecnie ul. Ligonia) i Wałowa, (Wallgasse, obecnie Królowej Jadwigi). Ten ostatni prowadził z dzielnicy żydowskiej (Judengasse, obecnie Wyspiańskiego), która znajdowała się w południowo-zachodniej części miasta. Ze względu na prześladowania ludności żydowskiej, jakie miały w tym czasie miejsce, dzielnica ta, była oddzielona od reszty miasta wałem ziemnym. Wybudowane domy koncentrowały się jedynie przy centrum w okolicy rynku. Natomiast teren przy wale zajmowały obory, stodoły oraz ogrody czy pastwiska prywatne.
Wokół miasta za wałem ziemno-drewnianym rozprzestrzeniały się łąki, pastwiska, było też kilka stawów rybnych, m.in. Młyński (Műhlteich), Szubieniczy (Galgenteich) i Pastwiskowy (Viehweide Teich). W okolicy Starego Miasta (Aldinstadt) znajdowało się pastwisko miejskie (Viehweide), natomiast przy rzeczce stał młyn wójtowski, a opodal niego znajdowała się cegielnia miejska. Za Bramą Brzeską, między obecnym Półwioskiem a Strugą Grodkowską, rozciągał się las.
W kolejnych latach miasto nie funkcjonowało należycie, ponieważ lokacja na prawie polskim uniemożliwiała jego rozwój poprzez kontakty i handel z innymi miastami będącymi już na prawach niemieckich.
W 1278 r. za panowania księcia Henryka IV Probusa (1266–1290), nastąpiła ponowna lokacja miasta Grodchov na nowym prawie, niemieckim. Wójtem został niejaki Henryk, do którego należał Dwór w rynku, młyn ze stawem oraz pastwisko miejskie.
Pod koniec XIII w. w mieście przy Kűhgasse i Badergasse wybudowany został kościół pw. św. św. Piotra i Pawła oraz klasztor Augustianów-Eremitów. Ludność żydowska mieszkająca przy Judengasse, wystawiła dla własnych potrzeb religijnych synagogę, lecz za wałem, poza miastem (w miejscu gdzie obecnie znajduje się Dom Kultury). W tym czasie przy ulicy w kierunku bramy Ziębickej (Műnsterberger Gasse) wybudowano kościół farny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Wokół niego powstał cmentarz otoczony murem z pięcioma wejściami. Obok kościoła powstała miejska szkoła parafialna.
Grodków nadal otoczony był prowizorycznymi fortyfikacjami, wałem drewniano-ziemnym, co spowodowało, że 1289 roku na ziemię grodkowską bez większych przeszkód najechały wojska tatarskie, które zniszczyły mocno miasto.
W tym okresie zarządcami ziemi grodkowskiej zostali synowie zmarłego księcia Henryka V Grubego (1290-96), którzy byli jednak małoletni i rządy za nich sprawował Bolko I Surowy (1291-1301) świdnicko-jaworski. Ten w latach 1296–1301 polecił w pierwszej kolejności rozbudować system warowny miasta, otaczając je wysokim murem obronnym i fosą. Wybudowane przez niego zostały również nowe cztery baszty bramne wjazdowe.
W 1308 roku książę Bolesław III Rozrzutny (1311-52) jako małoletni nadał miastu przywilej składu, co ożywiło gospodarkę i handel w Grodkowie i zaczęło przynosić duże zyski.
Walki pomiędzy książętami śląskimi o władzę dzielnicową, jak i o koronę polską spowodowały, że w 1320 roku, nie uznali władzy polskiego króla i przychylili się do dworu czeskiego. Wówczas Śląsk wraz z ziemią grodkowską wszedł w skład Korony Czeskiej, a wszyscy książęta złożyli hołd lenny Luksemburczykom (Czechom).
W dniu 19 stycznia w 1344 r. miasto wraz z okolicznymi wsiami zakupił biskup Przecław z Pogorzeli (1341-76) od księcia brzeskiego Bolesława Rozrzutnego i oddał hołd królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu (1310-46). W roku 1348 król Polski Kazimierz Wielki na mocy traktatu namysłowskiego zrzekł się praw do ziemi śląskiej i Śląsk przeszedł oficjalnie pod panowanie Karola IV (1346-78) króla Czech, a później (od 1355r.) Cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Biskup ponownie złożył hołd nowemu władcy i rozpoczął rozbudowę swojego biskupstwa.

W Grodkowie również zaszły wielkie zmiany. Opodal kościoła farnego (obecna Mickiewicza) biskup wybudował dwór biskupi (obecnie tzw. Dom Starców), obok wystawił dom beginek (sióstr zakonnych świeckich), które opiekowały się chorymi i wychowaniem dziewcząt. Rozbudował również system warowny miasta, wystawił nowe cztery baszty bramne, przy których wybudowano domy strażnicze. Mury natomiast zostały podwyższone i dobudowano przy nich dodatkowo dziewięć baszt typowo obronnych. W basztach tych najczęściej, w ich piwnicach, tworzone były więzienia. Pod koniec swojego życia biskup zakupił od wójta dwór (zamek) w rynku i przekształcił go w Dom Miejski dla ówczesnych władz. Całe miasto zaczęło się wówczas rozbudowywać i zmieniły się również nazwy baszt wjazdowych oraz zaułków. Basztę Briegische Thor przekształcono na Breslauer Thor, (Wrocławską), Liedernes Thor na Löwener Thor (Lewińską), Neisser Thor (Nyska) i Műnsterberger Thor (Ziębicka) pozostały przy tej samej nazwie. Zaułki stały się ulicami i niektóre zmieniły swoją nazwę Große Briegische Gasse zmieniono na Breslauer Straße (ul. Wrocławską), Kleine Briegische Gasse na Brieger Straße (Brzeską), Liederne Gasse na Löwener Straße (Lewińską, Kűhgasse przemianowano na Königstraße (Królewską), Neissische Gasse na Neisse Straße (Nyską). Kirchgasse pozostała tylko wokół kościoła jako plac kościelny, a dalszą jej część przekształcono na Műnsterberger Straße (Ziębicką), Badergasse po wybudowaniu klasztoru częściowo stał się Klosterstraße (ul. Klasztorną). Junkerngasse na Junkernstarße. W tym okresie powstały nowe ulice, m.in. Hundtsgasse (od nazwiska Wójta) i przemianowana na Hundtstraße (obecnie Chrobrego), oraz Bischofstraße (Biskupia, obecnie Mickiewicza), która powstała po wybudowaniu pałacu biskupiego. Wał otaczający dzielnicę żydowską został zlikwidowany i Judengasse stała się Judenstrßse. Zaułki Braugasse i Wallgasse nie zmieniły nazw. Za bramą Nyską Biskup (w pobliżu obecnego Ronda Solidarności) Przecław kazał wybudować szpital dla nieuleczalnie chorych, trędowatych. Pozostawił po sobie miasto rozbudowane i zadbane.
Przez kolejne stulecia przetrwało wiele wojen i najazdów, trwając mniej więcej w stanie z okresu średniowiecza aż do II wojny światowej. Dziś niewiele pozostało z tamtego okresu, a nie znając historii miasta, trudno odnaleźć istniejące jeszcze perełki z przeszłości.
Wanda Cebulka

Wanda Małgorzata Cebulka – rodowita grodkowianka, autorka książek o Grodkowie i okolicach, uzdolniona plastycznie i muzycznie, miłośniczka zwierząt, posiadająca wiele zainteresowań i pasji, uparta i wytrwała w poznawaniu odległej przeszłości ziemi grodkowskiej oraz historii pojedynczych obiektów zabytkowych jak i losów ludzi zamieszkujących tę ziemię. Chętnie dzieli się swoją wiedzą z mieszkańcami podczas spotkań i wykładów. Ostatnio zrodził się pomysł organizowania z jej udziałem wycieczek po ziemi grodkowskiej. Rezultaty badań i dociekań w dziedzinie historii i archeologii zawarła w czterech swoich książkach: „Dzieje Kościołów i wyznań w Grodkowie” – 1999 r., „Dzieje Ziemi Grodkowskiej” – 2006 r., „Dzieje Żydów na Śląsku ze szczególnym uwzględnieniem Grodkowa i okolic od XII do XX wieku” – 2009 r., „Dzieje Ewangelików na ziemi grodkowsko–nyskiej” – 2010 r., Jest także współautorką książek: „Z dziejów Grodkowa i ziemi grodkowskiej: praca zbiorowa, cz.2”, „Z dziejów Grodkowa i ziemi grodkowskiej cz.3”. 
 Laureatka 15. edycji w roku 2012 Odznaczenia „Chroniąc Pamięć” – odznaczenie przyznawane od 1998 r. w ramach programu honorowania Polaków zasłużonych dla ratowania żydowskiego dziedzictwa. Laureaci wybierani są wspólną decyzją reprezentantów Ambasady Izraela, Żydowskiego Instytutu Historycznego i Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Reklama