Okazały budynek, a właściwie zespół kamienic przy ulicy Łokietka 19, 21, 23 to pierwszy gmach w historii naszego miasta zbudowany w systemie spółdzielczym. Mieszkania, które się w nim znajdowały przeznaczone były dla różnego rodzaju urzędników, zatrudnionych w brzeskich instytucjach państwowych i samorządowych.
Na przełomie XIX i XX w., przybywała do Brzegu w związku z jego intensywnym rozwojem coraz większa grupa nowych mieszkańców, którymi byli także urzędnicy, zatrudnieni na różnych stanowiskach w wielu urzędach. Niestety miasto nie dysponowało gotowymi mieszkaniami, w których te osoby, często ze swoimi rodzinami mogłyby zamieszkać. Dlatego ci aktywni młodzi, ludzie, wynajmując dotąd mieszkania, postanowili wybudować nowe domy, przeznaczone tylko dla nich. Nie stać ich było na zainwestowanie dużych własnych pieniędzy, dlatego postanowili budować domy w systemie spółdzielczym. Zwołali grupę aktywnych urzędników, z których każdy obok środków finansowych mógł wnieść „coś” do tego przedsięwzięcia.
W dniu 15 maja 1908 r. na łamach brzeskiego dziennika „Brieger Zeitung” ukazało się ogłoszenie, które zapraszało zainteresowanych do utworzenia stowarzyszenia-spółdzielni „Związek Budowy Mieszkań Urzędniczych” (Beamten-Wohnungsbauvereins). Tydzień później w sali restauracyjnej Miejskiego Browaru przy ul. Piastowskiej odbyło spotkanie założycielskie przyszłej spółdzielni. Zainteresowanie ze strony brzeskich urzędników przerosło najśmielsze oczekiwania jego organizatorów. Przyszło ponad trzystu mieszkańców, dla których nawet w tak dużej sali zabrakło miejsc siedzących. Na zebraniu pojawili się prawnicy z Wrocławia, którzy tłumaczyli zebranym na czym polega cała idea budowy mieszkań spółdzielczych. Na zakończenie spośród wszystkich zebranych pięćdziesięciu zadeklarowało od razu chęć uczestniczenia w tym działaniu, po paru tygodniach było ich już dwustu, a na koniec roku czterystu.
Zarządem spółdzielni kierował brzeżanin Joseph Gottwald. Każdy z członków spółdzielni miał udział w wysokości 300 RM (marek rzeszy), oprocentowany w wysokości 4%. Udziały były spłacane w miesięcznych ratach w wysokości 5 RM. Nie były to małe pieniądze, bo do czasu I wojny światowej marka była jedną z najsilniejszych walut. Bardzo szybko za zebrane pieniądze zakupiono wapno, cement, cegły i piasek. Od właściciela Cukrowni „Concordia” Ernsta Neugebauera zakupiono za 12 000 marek 0,30 ha gruntu przy Logaustrasse 12 (obecnie Łokietka 21) pod budowę kamienicy. Pierwszego kredytowego wsparcia udzieliła spółdzielcom brzeska kasa oszczędności, a później niemiecka kolej i poczta, razem dało to blisko 112 000 marek. Budowa postępowała błyskawicznie. Powstała trzypiętrowa budowla ze strychem z dwoma mansardowymi mieszkaniami. Szczyt kamienicy ozdobiono sztukatorską dekoracją w formie kartusza podtrzymywanego przez anioły, nad każdym oknem znalazł się nadokiennik o secesyjnych formach. Każde mieszkanie posiadało swój własny balkon od frontu, piwnicę, łazienkę i toaletę.
Pierwsze mieszkanie przydzielono kierującemu zarządem Gottwaldowi już 28 września 1909 r., a formalnie kamienicę oddano do użytku 1 października 1909 r. Na początku 1910 r. gotowe były kolejne przylegające do niej skrzydła oznaczone numerami 11, 11a, 13, 13 a (obecnie Łokietka 19, 19a, 23, 23a). Zainteresowanie tą formą pozyskania mieszkań było w Brzegu olbrzymie, dlatego niemal równocześnie w 1910 r. ta sama spółdzielnia już jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „Beamten-Wohnungsbauvereins E.G.m.b.H” (Eingetragene Genossenschaft mit beschränkter Haftpflicht) rozpoczęła budowę kolejnego kompleksu sześciu kamienic z mieszkaniami dla brzeskich urzędników u zbiegu ulic Martin-Schmidt-Strasse (3, 4, 5, 6) i Riedel-Strasse (10, 11) obecnie róg Legionistów (nr 2, 4, 6, 8) i Piłsudskiego (nr 6, 8). Kompleks kamienic był gotowy jeszcze przed 1914 r. Ich forma architektoniczna była już zdecydowanie bogatsza, bryła rozbita ryzalitami, wykuszami z charakterystycznymi szczytami, a mieszkania jeszcze bardziej przestronne i lepiej wyposażone.
Romuald Nowak