Felieton Wandy Cebulki z cyklu: Niezwykle ciekawe fakty z historii Grodkowa i okolic.
Często, kiedy rozmawiam z mieszkańcami miasta o historii Grodkowa, to zawsze rozmowa schodzi na temat miejsca jego powstania, kiedy, do kogo należała ta ziemia oraz dlaczego w tym właśnie miejscu. Każde z tych pytań to tak naprawdę długa opowieść o dziejach ludzkości, które łączą się ze sobą tworząc historię. Postaram się więc chociaż w skrócie przybliżyć historię związaną z Grodkowem.
Zanim powstało miasto na dzisiejszym miejscu, wiele tysiącleci musiało minąć. Pierwsze pojawienie się człowieka na naszym terenie można datować na ok. 3 000 lat temu w epoce kamienia łupanego. To wówczas – po raz pierwszy po odsunięciu się lodowca w kierunku północnym – na naszą ziemię przybyli pierwsi osadnicy z południa. Przemieszczali się wzdłuż rzek, w poszukiwaniu żyznej gleby i zwierzyny. Osiedlili się i tu przy rzece zwanej obecnie Strugą Grodkowską, koło obecnego miasta, w okolicy dzisiejszej linii kolejowej i szkołą nr 3. Tam mieszkali, uprawiali ziemię, tam umierali. Wielokrotnie miejsce to było wyludnione z powodu kataklizmów, najazdów innych plemion, pomoru czy poszukiwania nowych terenów łowieckich. Jednak w kolejnych epokach przybywająca ludność zajmowała tutaj tę samą starą osadę, co ich poprzednicy, co świadczy o dobrym jej położeniu.
W epoce żelaza (ok. 300 lat p.n. e.) przybyli tu Scytowie i Celtowie, wprowadzając swoją wysoko rozwinięta kulturę, np. narzędzia.
W okresie wpływów rzymskich (IV wiek n.e.) rozwinął się mocno handel, który przyczynił się do powstawania nowych szlaków, między innymi bursztynowego, który przebiegał przez nasz teren. Na ziemię grodkowską przybyli nowi osadnicy, którzy rozbudowali starą osadę i budowali również nowe, między innymi w kierunku wschodnim od dzisiejszego Grodkowa, gdzie powstała osada hutnicza. Rejon ten był dobrze rozwinięty i zaludniony do momentu, gdy w kolejnej epoce, wędrówki ludów (V w. n. e.), ziemię grodkowską najechali Hunowie znad Morza Czarnego, którzy spowodowali spustoszenie i wyludnienie.
Dopiero po około stu latach, czyli w VI wieku, przybyli tu ponownie nowi osadnicy z południa i osiedlili się na miejscu starej osady. Byli to Słowianie z Państwa Samona, później zwanego Wielkimi Morawami. W kierunku południowym od starej osady, która została rozbudowana, powstała nowa, co może oznaczać początki grodu „Grotcov” typu miejskiego.
W okresie wczesnego średniowiecza (od IX w.) rozwinęło się budownictwo. Na wschód od obecnego Grodkowa powstały kolejne dwie osady. Jedna przy dzisiejszej ul. Szpitalnej, handlowa, druga nieco dalej u zbiegu dwóch rzek, rolnicza.
W latach 904-5, z państwa wielkomorawskiego powstało państwo czeskie, które swym zasięgiem obejmowało również Śląsk, w tym ziemię grodkowską.
W roku 966 na terenie wielkopolski powstało państwo Polan, którego władcą został książę Mieszko I. On to w 990 roku najechał i zdobył część Śląska wraz z ziemią grodkowską. Spowodowało to wielowiekowy spór między władcami Czech i Polski. Ciągłe najazdy wojsk czeskich coraz to, pustoszyły ziemię grodkowską. Mając od południa odwiecznego wroga, książęta śląscy zaprzyjaźnili się mocno z sąsiadami z zachodu, czyli Germanami. Tam żenili się, oddawali dzieci na wychowanie, tam też kształcili się.
Po podziale dzielnicowym na Śląsku (1138 r.) rozpoczęły się nieustanne walki między książętami o księstwa. Wielokrotnie śląscy władcy z obawy przed utratą życia uciekali do Niemiec, szukając tam schronienia. W powrotnej drodze wspierani przez cesarstwo niemieckie przyprowadzali rycerzy, którzy przywracali spokój na Śląsku. Za wierną służbę otrzymywali od książąt wynagrodzenie w postaci grodów, osad, ziemi czy wysokiej posady na dworze. Ponadto w XI wieku z powodu wyludnienia (w wyniku wojen) rozpoczęła się akcja osadnicza. Większość przybyłych pochodziła z terenów niemieckich. Miało to duży wpływ na szybki rozwój tego regionu. Upowszechniło się wówczas budownictwo ceglane i zaczęły powstawać nowe grody, zamki, warownie oraz osady miejskie i wiejskie.
W XII wieku za wierną służbę książę wrocławski Bolesław Wysoki, przekazał we władanie między innymi ziemię grodkowską rodzimemu rycerzowi, Jaraczowi z Pogorzeli (1175 – 1210). Jak większość osad, tak i ta najstarsza, pod obecnym Grodkowem, istniejąca od VI wieku również została rozbudowana, lecz jako osada typu miejskiego, ponieważ do tej pory żadna z istniejących wsi w promieniu około dziesięciu kilometrów nie spełniała takiej roli. Wówczas taka osada była bardzo potrzebna, ponieważ tylko w mieście dokonywała się wymiana handlowa. Dziś nazywamy to targiem. Niegdyś zjeżdżali się tu kupcy – handlarze, rzemieślnicy, z okolicznych wsi, jak i z odległych krajów.
W związku z akcją kolonizacyjną władcy Śląska, Henryk Brodaty (1201 – 38) oraz jego następca Henryk II Pobożny (1238 – 41) dbali o nowoprzybyłych osadników, ponieważ ich działania spowodowały nagły rozwój gospodarki na Śląsku, a tym samym pomnażały zyski książęce. Ponadto ówcześni władcy zdali sobie sprawę, że nowoprzybyli osadnicy byli w większości ludźmi wykształconymi, znali wiele nowinek technicznych, a rycerstwo natomiast było lepiej wyszkolone i uzbrojone.
Potomkowie Jaracza, Jarosław (1202 – 32), a następnie Mroczko (1244 – 71) i Gerlach (1234 – 75), kontynuowali budowę nowych i rozbudowę starych osad, lokując je na prawie niemieckim. Okazało się jednak, że stara osada Grotchov nie może być rozbudowana, ponieważ jej obecna zabudowa nie pozwala na to. Wiązało się to z przeobrażeniem przestrzennym, tzn. wytyczeniem rynku, ulic, placów targowych oraz działek mieszczańskich. Z tego względu postanowiono wybudować nowe miasto, w innym miejscu. Wykonanie tego przedsięwzięcia zlecono Gumprechtowi Schleiben, który przybył tu jako osadnik z Miśni. Wytyczono nowy teren, którym stał się obszar dzisiejszej Nowej Wsi Małej i w latach trzydziestych XIII wieku miasto zostało wybudowane. W 1241 roku miał miejsce najazd Mongołów, który spowodował, że osady zostały zniszczone, a ludność wymordowana. Ówczesny książę Śląska Bolesław II Rogatka (1241 – 1248) sprowadził rycerstwo niemieckie, aby powstrzymać i przepędzić Mongołów. Po spustoszeniu ziemi grodkowskiej Mroczko z Pogorzeli, postanowił ponownie odbudować swoje posiadłości i rozpoczął również intensywną akcję osadniczą. Uznano, że miasto Grodków powstanie w zupełnie innym miejscu, między dwiema rzekami i rozlewiskami, które będą chronić je z każdej strony.
Z 1250 roku pochodzi pierwsza wzmianka o nowym mieście Grotchov, zbudowanym na pniu, czyli po wykarczowanym lesie, które znajduje się na obecnym miejscu. Stara wielowiekowa osada pod obecnym miastem została nazwana Aldinstadt, czyli „stare miasto”, które powoli popadało w ruinę. Po pewnym czasie teren ten został zrównany z ziemią, a na jego miejscu powstały pastwiska miejskie. Dziś teren ten jest zabudowany nowym osiedlem.
Wanda Cebulka
