Pod względem rozwoju nauki Polska wypada coraz lepiej. Młodzi naukowcy z naszego kraju odnoszą coraz większe sukcesy, które kwalifikują ich do światowej czołówki, i stale podnoszą poprzeczkę w innowacyjnych badaniach. Niestety ciągle w porównaniu z największymi potęgami naukowymi wypadamy na tym tle słabiej, niżby na to wskazywał nasz potencjał. Idąc za cytowanym w tytule Paulo Coelho, działajmy na rzecz zwiększenia środków na naukę i działalność badawczo-rozwojową. Dziś obchodzimy Dzień Nauki Polskiej!
Dzień Nauki Polskiej
To polskie święto państwowe obchodzone 19 lutego, poświęcone upamiętnieniu dokonań polskich naukowców i ich dążeń do poznania prawdy. Jego data jest związana z przypadającą w tym dniu rocznicą urodzin Mikołaja Kopernika.
W polskiej przestrzeni naukowej pokutuje trochę historyczny charakter naszej narodowej nauki. Bo aż do ostatniej ćwierci XIX w. nauka polska była zdominowana przez nauki humanistyczne. Jeszcze w XIX w. ponad 50% polskich uczonych uprawiało nauki humanistyczne i nauki społeczne, z kolei matematyczno-przyrodnicze ok. 23%. A tylko zaledwie 6% nauki techniczne. I jako nacja wciąż mamy większe skłonności humanistyczne niż ścisłe. O czym świadczą wybory kierunków studiów przez maturzystów i związane z tym proporcje uczelni humanistycznych i technicznych.
Historia polskiej nauki, to głównie ludzie, którzy dokonali przełomowych odkryć i na stałe zapisali się na kartach historii. Pewne nazwiska znamy doskonale, a inne trochę mniej.
Początki nauki w Polsce sięgają XIII w. Ale aż do XV w. motorem rozwoju zainteresowań wiedzą były przede wszystkim studia zagraniczne oraz biblioteki kapitulne i klasztorne. Od XIV w. kultura umysłowa, zaczęła się upowszechniać w kręgach szlachty i mieszczaństwa. Studiowano głównie we Włoszech i Francji, a później także w Pradze stały się coraz powszechniejsze.
Dopiero dzięki uniwersytetowi krakowskiemu powołanemu do życia w 1364r., w ciągu kilku pokoleń Polska zbliżyła się do krajów o rozwiniętej od dawna kulturze naukowej. Kraków ze swym uniwersytetem, drukarniami i dworem królewskim, pozostał aż do końca XVI w. kulturalną i naukową stolicą kraju. Jednak już od końca XV w. wzrastała rola innych miast gdzie powstawały szkoły i drukarnie oraz mecenatu magnackiego. W XVI w. nauka polska wydała wiele wybitnych dzieł z różnych dziedzin, przede wszystkim epokowe dzieło Mikołaja Kopernika „O obrotach sfer niebieskich”. Kwitło dziejopisarstwo (Marcin Kromer), geografia (Maciej z Miechowa), myśl polityczna i społeczna (Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Orzechowski), pedagogika (Szymon Marycjusz z Pilzna), teologia (Stanisław Hozjusz), medycyna (Józef Struś, Wojciech Oczko).
W kolejnych wiekach podobnie jak we Włoszech, Francji czy Niderlandach, nastąpił rozwój takich dyscyplin, jak geografia, medycyna, rolnictwo, technika i prawo. Swoje prace publikowali astronom gdański Jan Heweliusz i matematyk Adam Adamandy Kochański. W XVIII w. w Polsce zmienił się ideał wiedzy oraz społeczne funkcje nauki. Stała się ona narzędziem przebudowy ustroju, sposobu życia i myślenia. Pojawiły się kręgi uczonych, którzy byli zarazem działaczami politycznymi i społecznymi (Stanisław Konarski, Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic). Zmalała dominacja humanistyki na rzecz takich dyscyplin jak biologia, fizyka, chemia, matematyka. Duży wpływ na stan nauki miał mecenat Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz reformy szkolnictwa, zwłaszcza reforma podjęta przez powołaną 14 października 1773 Komisję Edukacji Narodowej.
Utrata niepodległości Polski w roku 1795 nie przerwała rozwoju nauki polskiej, stworzyła jednak niekorzystne warunki tego rozwoju. Pomimo braku własnego państwa w II połowie XIX wieku wielu polskich uczonych wniosło istotny wkład do rozwoju światowej nauki, lub też prowadziło badania na poziomie europejskim. M.in. Maria Skłodowska-Curie stworzyła w Paryżu wraz z mężem ośrodek badań nad promieniotwórczością. Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski dokonali w Krakowie skroplenia powietrza. Uczonymi o międzynarodowej reputacji byli m.in. działający w Rosji prawnik Leon Petrażycki oraz językoznawca Jan Niecisław Baudouin de Courtenay.
Odzyskanie w 1918 niepodległości otworzyło przed nauką polską nowe perspektywy. W okresie międzywojennym, w wielu dziedzinach osiągnięto poziom światowy, m.in. w matematyce (Stefan Banach), fizyce (Stefan Pieńkowski, Mieczysław Wolfke), logice, astronomii (Tadeusz Banachiewicz), chemii (Wojciech Świętosławski), geologii (Walery Goetel, Jan Samsonowicz), biologii (Władysław Szafer, Roman Kozłowski), medycynie (Ludwik Hirszfeld), archeologii, antropologii (Jan Czekanowski, Edward Loth), socjologii (Florian Znaniecki, Ludwik Krzywicki, Stefan Czarnowski), prawa (Leon Petrażycki), filozofii (Kazimierz Ajdukiewicz, Roman Ingarden), psychologii (Władysław Witwicki), filologii klasycznej (Tadeusz Zieliński), historii (Szymon Askenazy, Władysław Konopczyński, Marceli Handelsman).
Rozwój nauki polskiej przerwała okupacja Polski przez Niemcy (1939-1945) i Związek Radziecki (1939-1941). A niepowetowaną stratę dla polskiej nauki przyniosła planowa eksterminacja przez okupantów polskich elit intelektualnych. Co z cała pewnością odniosło swoje ogromne piętno na powojennym rozwoju polskiej nauki.
Po zakończeniu wojny, aż do lat 60. XX wieku następował szybki wzrost instytucjonalny nauki w Polsce, połączony jednak z obniżeniem – w porównaniu z okresem przedwojennym – przeciętnego poziomu naukowego badaczy. Duże osiągnięcia polska nauka uzyskała w takich dziedzinach jak: matematyka (Wacław Sierpiński, Kazimierz Kuratowski, Karol Borsuk, Hugo Steinhaus), fizyka (Stefan Pieńkowski, Marian Danysz, Jerzy Pniewski, chemia (Wiktor Kemula), geografia (Stanisław Leszczycki), nauki techniczne (Janusz Groszkowski, Sylwester Kaliski, Ignacy Malecki), nauki medyczne (Tadeusz Krwawicz, Wiktor Dega, Adam Gruca), historiografia (Aleksander Gieysztor, Tadeusz Manteuffel), językoznawstwo (Kazimierz Nitsch, Tadeusz Lehr-Spławiński, Zenon Klemensiewicz), nauki ekonomiczne (Michał Kalecki, Oskar Lange), nauki prawne (Manfred Lachs).
Odzyskanie suwerenności w roku 1989 pociągnęło za sobą wiele przemian w polskiej nauce. Transformacja ustroju gospodarczego Polski w latach 90. XX wieku stworzyła warunki dla skuteczniejszych powiązań pomiędzy nauką a gospodarką. Jednak ciągle, w porównaniu z mocarstwami naukowymi, takimi jak Stany Zjednoczone, Chiny, Japonia, Wielka Brytania, Francja, Niemcy, skala wysiłku naukowego Polski jest stosunkowo niska. Polska wydaje tylko ok. 1% wydatków Stanów Zjednoczonych i ok. 5% wydatków Niemiec na naukę. Takie podejście, nie rokuje na szybki wzrost ilości zgłaszanych patentów przez polskich naukowców, instytuty badawcze i polskie firmy. I choć w ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba polskich zgłoszeń patentowych wzrosła o 129%, z 205 w 2010 r. do 469 w 2019 r., to jednak przy ogólnej liczbie ponad 181.000 zgłoszeń patentowych w 2019r jest to ciągle zbyt mały odsetek. Potencja drzemiący w polskiej nauce jest dużo większy…
Z roku na rok przeznaczamy coraz więcej środków na naukę i badania rozwojowe. W 2019 roku nakłady te zwiększyły się o 5 mld zł. To dobrze, ale to wciąż kropla w morzu potrzeb… Dlatego też, choćby przy okazji dzisiejszego Święta Nauki Polskiej, powinniśmy apelować o wzrost nakładów polskiego państwa, na naukę i badania naukowe. Bo dopóki to się nie zmieni to nie możemy liczyć na zbyt wiele w tej, jakże ważnej dla naszego rozwoju, dziedzinie życia społecznego…
(rys historyczny opracowano na podstawie Wikipedii)