Budowa tzw. muzeum kresowego w zabytkowym obiekcie po dawnym gimnazjum piastowskim w Brzegu, zaczyna zamieniać się w legendę bez happy endu. Najpierw o utworzenie muzeum w tym miejscu bezskutecznie starał się burmistrz Jerzy Wrębiak, a gdy w końcu przekazano ten budynek dla Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu i zaczęto dostrzegać realne działania oraz postępujące prace geologiczne, przyszedł moment, w którym Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego poleciło konieczność „zaniechania inwestycji”. Problem staje się tym większy, że już poczyniono kilkumilionowe nakłady finansowe, natomiast sam zabytkowy obiekt wymaga pilnych remontów – bez względu na to, czy i co powstanie w tym miejscu.
Historia współczesna
To był maj 2016 roku. Burmistrz Jerzy Wrębiak organizuje w budynku po dawnej szkółce policyjnej konferencję, na którą zaprosił historyków, parlamentarzystów, środowiska kresowe i władze samorządowe. Musiały tez być media, wywiady i zdjęcia. Dużo zdjęć. Włodarz pochwalił się wówczas wizualizacją przyszłego muzeum kresowego opracowaną za 28 tys. złotych. Kilka lat później ten dokument okaże się zupełnie zbędny i nienadający się do wykorzystania w realnych działaniach planistycznych, ale przez te kilka lat służył burmistrzowi do „pokazywania koncepcji”. Jerzy Wrębiak cały czas ogłaszał, że w Brzegu powstanie muzeum kresowe, jednak media szybko zweryfikowały te doniesienia i okazało się, że Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie podzielało optymizmu włodarza, a wręcz przeciwnie, wprost odpowiedziało, że nie jest zainteresowane budową muzeum w Brzegu. Jerzy Wrębiak ze znanym dla siebie uporem zaprzeczał ustaleniom mediów i kontynuował swoje wyjazdy oraz spotkania ws. budowy muzeum kresowego. Trzeba przyznać, że nie odpuszczał i wciąż prowadził „syzyfową pracę” na rzecz muzeum.
Zmiana planów – nowa wizja
Był kwiecień 2021 roku. Rada Miejska Brzegu wyraziła zgodę na przekazanie zabytkowego budynku po dawnym gimnazjum piastowskim dla Muzeum Piastów Śląskich, aby to właśnie Muzeum Piastów Śląskich przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego utworzyło w tym miejscu nowe muzeum kresowe. W październiku 2021 roku obiekt formalnie przeszedł w skład instytucji kultury, a następnie rozpoczęły się realne działania. W tym celu wydano również pierwsze miliony złotych.
Ile konkretnie? Około 61 tys. zł na prace przygotowawcze obejmujące badania architektoniczno-konserwatorskie, blisko 30 tys. złotych na badania wytrzymałościowe budynku, prawie 64 tys. złotych na badania archeologiczne w obiekcie i na dziedzińcu, 30 tys. zł. na badania socjologiczne. Niemal całość tych wydatków pokryło ministerstwo, ale to dopiero początek, bo w ramach bieżącego utrzymania budynku zapłacono około 125 tys. złotych. W 2023 roku zlecono opracowanie tzw. PFU (dokumentacja niezbędna do budowy) za kwotę 145 tys. złotych oraz zlecono przygotowanie inwentaryzacji za 78 tys. złotych. Uzyskano również pierwsze decyzje konserwatorskie i rozpoczęto niezbędne prace rozbiórkowe za łączną kwotę 1,63 mln złotych, natomiast za kwotę ponad 5 mln złotych dokonano zakupu kolekcji broni (Husaria i broń wschodnia), która ma stanowić przyszłą ekspozycję w muzeum kresowym. Łącznie w 2023 roku wydano ponad 7,1 mln złotych, z czego 6,9 mln zł pochodziło z dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa narodowego, a 227 tys. zł ze środków własnych Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.
Wszystko przebiegało zgodnie z planem, aż się komuś „odwidziało”
Jeszcze kilka miesięcy temu, bo w październiku 2023 roku, utworzenie muzeum kresowego miało przyspieszyć, a pomóc w tym miało kolejne dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Mowa o blisko 12 milionach złotych na wyłonienie tzw. inwestora zastępczego oraz wykonanie projektu budowlanego wraz z nadzorem inwestorskim.
Przetarg został ogłoszony i rozstrzygnięty, a umowę planowano podpisać kilka dni temu, a dokładniej 18 stycznia 2024 r. Szkopuł w tym, że tego samego dnia do Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu dotarło pismo z resortu kultury, w którym MKiDN poinformowało o konieczności zaniechania tej inwestycji.
Reasumując w telegraficznym skrócie — Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego od 2022 roku wydało blisko 7 mln zł na utworzenie muzeum kresowego w Brzegu, jeszcze pod koniec 2023 roku przekazało promesę na kolejne 12 mln złotych, aby przyspieszyć działania, wyłonić inwestora zastępczego i przygotować kompleksowy projekt adaptacji budynku po dawnym gimnazjum piastowskim wraz z otoczeniem, natomiast w styczniu 2024 roku MKiDN poinformowało, że inwestycję należy zaniechać.
Co dalej z zabytkowym budynkiem dawnego gimnazjum illustre?
Na to pytanie nikt dzisiaj nie potrafi odpowiedzieć, ale wiadomo, że obiekt wymaga pilnego remontu. Co ciekawe, nieruchomość ta została przekazana dla Muzeum Piastów Śląskich w celu realizacji konkretnej inwestycji, a w akcie notarialnym dodano zapis, że darowizna zostanie odwołana w przypadku, gdyby nieruchomość nie została wykorzystana na wskazany cel w ciągu 5 lat, a więc jeśli muzeum kresowe nie powstanie w tym obiekcie do końca 2026 roku, wówczas nieruchomość wróci do pierwotnego właściciela, czyli do Skarbu Państwa.
Kiedy, komu i dlaczego coś się „odwidziało” w sprawie tworzenia nowego muzeum w Brzegu? To pytanie pozostaje na razie pytaniem otwartym. Niewykluczone, że rząd PiS tylko iluzorycznie zabezpieczył w budżecie państwa pieniądze na ten cel. Inną możliwością jest to, że PiS środki zabezpieczył, ale nowy rząd PO wyznaczył nowe priorytety i środki przeniesiono na inne zadanie. Wiadomo natomiast, że problem pozostaje w Brzegu, a ta sytuacja daje świetne pole do wykazania skuteczności i sprawczości politycznej dla wojewody opolskiego Moniki Jurek oraz marszałka województwa Andrzeja Buły, wszak u sterów obecnego MKiDN są ich partyjni koledzy, natomiast wybory samorządowe za pasem.
Do sprawy będziemy wracać po uzyskaniu odpowiedzi z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. O komentarz poprosiliśmy również dyrektora Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu:
- „Po otrzymaniu pisma z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego obligującego mnie do podjęcia działań w kierunku zaniechania inwestycji pod nazwą „Przebudowa budynku dawnego gimnazjum piastowskiego na cele muzealne”, poinformowałem Zarząd Powiatu Brzeskiego oraz Zarząd Województwa Opolskiego – jako współprowadzących Muzeum – o tym fakcie. Wysłałem także pismo do Rady Miejskiej Brzegu, gdyż to Gmina przekazała nam ten budynek z myślą o utworzeniu tam Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów.
Deklaruję, że my jako Muzeum, w dalszym ciągu kontynuować będziemy „misję kresową”. Mamy przecież wystawę stałą pod nazwą „Kresy. Ocalone wspomnienia”. Gromadzimy także przekazywane nam przez Kresownian dary w tak zwanym archiwum kresowym. Jest to kilka tysięcy różnych pamiątek: książek, obrazów, dokumentów i przedmiotów codziennego użytku. Dokumentowanie historii naszego regionu jest zresztą naszą statutową misją. Także o kresach nie zapomnimy. Kontynuować będziemy cykliczne spotkania z Kresowianami z całej Polski. Przypomnę, że ostatnie takie spotkanie miało miejsce 26 stycznia.
Pytanie, co dalej z budynkiem, który jest w bardzo złym stanie technicznym. Stąd pismo do Rady Miejskiej. Poinformowałem także Ministerstwo, do czego mnie zobligowano, informując o stanie faktycznym i poniesionych dotychczas nakładach. Z naszej strony są to: inwentaryzacja obiektu, Program Funkcjonalno – Użytkowy do celów projektowych, badania archeologiczne. Gotowy jest też scenariusz wszystkich wystaw, a inwestycje prowadzone w tym zakresie – rozliczone. Czekamy na dalsze decyzje w tej sprawie” – komentuje Dariusz Byczkowski, dyrektor Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.